Table of Contents 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48

BouwTotaal 3 - 2023

Opschaling recycling bitumen in Benelux Pag.19 BEZOEK OOK DE WEBSITE WWW.BOUWTOTAAL.NL NUMMER 3 | JAARGANG 20 | MAART 2023 ARBO Bewust Veilig-dag 2023 26 ACTUEEL BouwBeurs 2023 groot succes vol innovaties 12 DAKEN Wereldprimeur met eerste circulaire plat dak 17 THEMA DAKEN EN ARBO PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND BOUWTOTAAL Balkdragers Kolomvoeten Hoekijzers Houtskeletbouw Verborgen verbinders www.balkdragers.com Compleet assortiment houtverbinders (Vellingkant)-lijmblokken Metselblokken Gevelstenen Profielstenen Splitstenen BIA-ECO blokken BIA LockBlock zie www.bia-beton.nl TEL.: 024 - 648 84 84 TOTAALLEVERANCIER ALUMINIUM BOUWPRODUCTEN www.roval.nl www.cpg-europe.com BOUWPRODUCTEN leidende

Parketvloer heeft positief effect op rendement en levensduur van de warmtepomp Download het onafhankelijke rapport over parket op warmtepomp www.vloerverwarmingenparket.nl Hout verminderd aantal starts en stops van de warmtepomp waardoor deze langer mee gaat. Hout houdt warmte langer vast en daardoor comfortabeler. Parket is duurzaam en gaat een leven lang mee. De productie van een houten vloer is veel minder milieubelastend dan de productie van andere soorten vloeren. Hout houdt CO2 vast, ook als het een parketvloer is. Adviseer een échte houten vloer, ook bij lage temperatuur verwarming. Want: Hogere warmtestand Energieopslag Bufferende werking 1 Houtbuffer Gelijkmatige warmte uitwisseling 2 Gelijkmatige afgifte Minder starts/stops Hoger rendement Langere levensduur 3 Langere levensduur

3 NUMMER 3 / MAART 2023 ACTUEEL Bewust Veilig Werk je bewust veilig? Hoe vaak is de waan van de dag niet leidend bij het maken van keuzes? Er staat een enorme tijdsdruk op een project en je komt handjes te kort. Dus dan laten we die leuning aan de dakrand maar even achterwege, want ik let wel goed op. Of we laten bij de rolsteiger die ene schoor maar even weg, want dat ding blijft toch wel staan. En die grote sparing in de verdiepingsvloer: ja, hallo, die ziet toch iedereen? En zo kan ik nog wel even doorgaan. Niets menselijks is ons vreemd, maar ik neem aan dat je ouders, partner en eventuele kinderen toch vurig hopen dat je ‘s avonds weer gezond thuiskomt? Want ja, het is altijd de ander die iets overkomt en nooit jezelf. De kans op onveilige situaties neemt de komende tijd nog verder toe door de instroom van werknemers die de Nederlandse taal niet goed machtig zijn. En die wellicht vanuit hun thuisland een heel andere visie op veilig werken hebben. Ik vind het dan ook belangrijk dat Bouwend Nederland, Techniek Nederland, OnderhoudNL en Aannemersfederatie Nederland op 29 maart 2023 voor het zevende jaar op rij de Bewust Veilig-dag organiseren. Tijdens de Bewust Veilig-dag 2023 zullen bedrijven in de sector op hun eigen manier aandacht besteden aan veilig en gezond werken. Het is dus geen activiteiten dag op één locatie. Nee, bedrijven doen dit zelf. Ieder deelnemend bedrijf bepaalt zelf hoe zij deze dag inrichten en welke activiteiten zij organiseren. De brancheorganisaties leveren ondersteunende middelen en inspiratie, maar de invulling van de dag is aan de bedrijven zelf. Er hebben zich op moment van schrijven al ruim 425 bedrijven aangemeld! Grote kans dus dat je zelf ook kan deelnemen aan een veiligheidsprogramma. In deze BouwTotaal volop aandacht voor de Bewust Veilig-dag. Een ander thema in dit blad is ‘Daken’. Dan denk je natuurlijk eerst aan dakinnovaties, zoals groene daken, circulaire daken en daken die worden gebruikt om energie op te wekken. Maar werken op daken, is ook werken op hoogte. Kom je toch weer op het veiligheidsaspect. Zo vonden er in anderhalf jaar tijd meer dan 40 ongevallen plaats bij installatie van zonnepanelen. En de afgelopen drie jaar waren er vier met een dodelijke afloop. Installateurs nemen blijkbaar onvoldoende maatregelen om veilig te werken. Het kan daarom niet vaak genoeg worden gezegd: werk veilig of werk niet! Ing. Frank de Groot Hoofdredacteur BouwTotaal INHOUD COLUMN ING. FRANK DE GROOT 12 advertentie 26 04 Actueel Stagnatie nieuwbouw 05 Actueel Expertview 08 Actueel Prefab bij kleine bouwprojecten 09 Actueel Den Haag Update en Bouwmonitor B&U 11 Snel verdiend Actuele tips werkgevers en werknemers 13 BouwBeurs terugblik Gebrek aan bouwlocaties 14 BouwBeurs terugblik Winnaars BouwBeurs Awards 2023 Thema Daken 17 DAKEN Wereldprimeur eerste circulaire plat dak 19 DAKEN Opschaling recycling bitumen in Benelux 21 DAKEN Kiwa BDA reikt nieuwe verklaring productprestaties uit 23 DAKEN “Dak is belangrijk bij isolatie en verduurzaming” 25 DAKEN Nieuws Thema Arbo 26 ARBO Bewust Veilig-dag 2023: Bewust Bezig = Bewust Veilig 28 ARBO Nieuws EN VERDER 31 Bouwkosten Pleisterwerk op gipsbasis op binnenmuur aanbrengen 33 Bouwfouten Onveilig lekkageonderzoek? 35 Kwaliteitsborging KOMO-certificering platte daken 37 Innovatie & Inspiratie Bouwheld Hester van der Kurk 39 Afbouw (X)XL-tegels vragen vakmanschap bij verwerking 41 Afbouw Zes tips voor leggen van grootformaat tegels 42 Afbouw Nieuws 46 Productnieuws Nieuws over producten Bel voor advies op maat: 024 - 356 56 77 of mail ons: info@cadcollege.nl Cursussen en HBO-opleidingen AutoCAD, Revit (BIM),Inventor, Fusion, 3ds Max en Unity incl. Gratis leer- en naslagwerk, Families en symbolen Studeren in een klein groepje Officieel Certificaat Autodesk Voor data’s en aanmelding kijkt u op: www.CADCollege.nl Adv Bouw Totaal 2023.3.indd 1 2-3-2023 16:17:51

PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND 4 Bouwsector in het nauw door stagnatie nieuwbouw Hoewel de bouwsector aan het einde van 2022 nog een kwartaalgroei doormaakte van 2,3 procent, zijn de vooruitzichten voor 2023 minder gunstig. Mede door de gestegen rente valt de vraag naar nieuwbouw ver terug. De verduurzamingsopgave verzacht de pijn, waardoor de krimp in de bouwsector beperkt blijft. Installateurs en ingenieursbureaus zien hun productie wel groeien. Voor de hele bouwsector rekent ABN AMRO voor 2023 op een krimp van 1,5 procent. Bouwers kijken terug op een jaar waarin de markt snel veranderde. In januari 2022 hadden zij nog volop vertrouwen in de economische situatie. De bouw was gedurende de coronajaren goed door blijven draaien en de vraag naar bouwprojecten was, geholpen door de historisch lage rente, nog erg hoog. Hoe anders is het aan de start van dit jaar. De rente liep in 2022 fors op, waardoor een einde kwam aan een lange periode van goedkope financiering. Terughoudendheid bij consumenten en nieuwe ontwikkelingen in het stikstofdossier brachten extra onzekerheid. Dit alles had als resultaat een terugval in de vraag en het bouwtempo, tot uiting komend in een lagere vergunningverlening en minder verkochte woningen. De waarde van afgegeven vergunningen lag in 2022 voor woningbouw en utiliteitsbouw respectievelijk 6,5 en 2,5 procent lager dan in 2021. WONINGBOUW ONDER DRUK De vraag naar woningen is in één jaar behoorlijk afgenomen. De belangrijkste reden is de snel gestegen rente, waardoor opdrachtgevers terughoudender zijn en particulieren minder hypotheek kunnen krijgen bij de nog altijd hoge vraagprijzen. Daarnaast blijft de koopkracht van particulieren achter door de hoge inflatie. De verzekeraars zien daarnaast dat projecten waarvoor al een vergunning is afgegeven, worden ingetrokken vanwege te weinig animo. Een ander signaal voor de vraaguitval is het aantal verkochte nieuwbouwwoningen. Dat lag in 2022 ongeveer 28 procent onder het niveau van 2021. Naast vraaguitval spelen schaarste aan bouwlocaties en een trage vergunningverlening de woningbouw parten. De sterke ontwikkeling van de woningprijzen stuwde de afgelopen jaren ook de grondprijzen, waardoor investeerders voorzichtig zijn. Daar komt bovenop dat de bouwkosten nog altijd toenemen als gevolg van de energie- en grondstoffencrisis en loonstijgingen. Woningcorporaties hebben de ambitie om de komende jaren veel woningen te bouwen, maar wijzen tegelijk op beperkte toegang tot grondposities. Daar staat tegenover dat Minister de Jonge vorige week een nieuw wetsvoorstel aankondigde waarmee hij gemeenten kan dwingen dat er op specifieke locaties gaat worden gebouwd. De genoemde ontwikkelingen resulteren al met al in een lager bouwvolume voor de komende jaren. De daling wordt geremd door renovatie- en verduurzamingswerkzaamheden waar een steeds hogere vraag naar is. VERSCHUIVING IN UTILITEITSBOUW De bouw van nieuwe bedrijfspanden neemt de komende jaren af. De afgelopen vier kwartalen laten een afname van 3 procent zien in uitgaven aan nieuwe bedrijfspanden. Met name de bouw van nieuwe kantoorgebouwen en winkels daalt fors. Net als bij de woningbouw is de gestegen rente een belangrijke veroorzaker van de lagere investeringen. Maar ook de ontwikkeling naar meer thuiswerken en een gebrek aan beschikbare locaties voor onder meer logistiek vastgoed drukt de groei. De lagere investeringen in nieuwe bedrijfsgebouwen worden deels gecompenseerd door investeringen in verbouwingen aan bestaande bedrijfsgebouwen. Bedrijfshallen, loodsen, scholen en overige bedrijfsgebouwen worden de komende jaren volop toekomstbestendig gemaakt door verduurzaming. INSTALLATIEBOUW BLIJFT GROEIEN Het volume in de installatiesector groeide in 2022 met ongeveer 5 procent. Door de toenemende aandacht voor duurzame bouw en de energietransitie is steeds meer behoefte aan werktuigbouwkundige installaties, zoals warmtepompen en ventilatiesystemen. Het aantal geïnstalleerde warmtepompen nam in 2022 met 57 procent toe, zo blijkt uit het Nationaal Warmtepomp Trendrapport 2023. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) constateert ook een spectaculaire groei. De uitdaging voor de sector blijft het vinden van voldoende gekwalificeerd personeel. De groei van installateurs wordt verder geremd door minder productie van nieuwbouwwoningen in de aankomende jaren. Desalniettemin wordt voor deze subsector nog een groei in 2023 en 2024 van respectievelijk 5,5 procent en 3,5 procent verwacht. ONTWIKKELINGEN ANDERE BRANCHES Door de snel gestegen rente maken opdrachtgevers voor bouwprojecten momenteel even pas op de plaats. Het heeft ervoor gezorgd dat de orderportefeuille van architecten in de tweede helft van 2022 ver terugviel van gemiddeld 7,4 maanden in juli tot 5,4 maanden in oktober. De omzetgroei in 2022 was tot en met het derde kwartaal 0,3 procent, terwijl de prijzen in deze periode met 3,5 procent stegen. Kortom, al in 2022 kromp het volume. Voor 2023 en 2024 verwacht ABN AMRO een moeilijke markt. De rente zal niet snel meer dalen naar het niveau van een jaar geleden, waardoor de vraag naar nieuwbouw voorlopig achterblijft. Daarnaast stijgen de bouwkosten naar verwachting door hoge energieprijzen en toegenomen personeelskosten. Ingenieursbureaus hebben te maken met een sterke groei, die naar verwachting aanhoudt in 2023 en 2024. Ingenieurs spelen een belangrijke rol in de vraagstukken en werkzaamheden rond de energietransitie, klimaatadaptatie en de optimale benutting van het schaarse grondgebied in Nederland. Bovendien opereren de grote ingenieursbureaus internationaal en profiteren ze ook daar van een gunstige markt. BOUWMATERIALEN STEEDS DUURDER De prijzen van bouwmaterialen zijn in 2022 ongekend hard gestegen. Eind 2022 werd voor een aantal materiaalgroepen weer een prijsdaling waargenomen, waaronder van staal en hout. Voor 2023 worden echter opnieuw behoorlijke prijsstijgingen verwacht. Enerzijds omdat voor veel materialen zoals isolatie, keramiek en beton veel energie benodigd is en anderzijds omdat de vraag naar specifieke materialen zoals hout sterk zal stijgen. In 2022 waren bouwmaterialenproducenten goed in staat om de hogere kosten door te berekenen aan afnemers. Dat kwam mede omdat de meeste bouwers nog volop opdrachten en een goede financiële positie hadden. Voor 2023 en 2024 wordt dit lastiger. De bouwactiviteit gaat afnemen en daarnaast zullen bouwbedrijven duurdere bouwmaterialen minder snel kunnen opbrengen. VERDELING VAN RISICO’S Nu de prognoses er voor veel subsectoren wat minder rooskleurig uitzien, doen ondernemers er goed aan om voldoende aandacht te blijven besteden aan risicomanagement. Zo zullen ontwikkelende aannemers in de woningbouw vaker voor de keuze staan om projecten qua fasering op te knippen, om zo de gewenste 70 procent voorverkoopscore te halen waarna de bouw kan starten. Ook kan het een keuze zijn om in de ontwerpfase de ambitie van een project bij te stellen. Dat betekent mogelijk een andere mix van type woningen, waarbij het toevoegen van iets goedkopere woningen het afzetrisico verkleint. Er zijn signalen dat deze praktijken al plaatsvinden. Met de inzet van prefabricage en industrialisatie kan er nog een extra bijdrage worden geleverd aan een betere betaalbaarheid van woningen. Aan alle spelers in de bouwketen zal om solidariteit worden gevraagd om in een afzwakkende bouwconjunctuur met elkaar voor bouwproductie te blijven zorgen. Dit kan voorkomen partijen onbeheersbare risico’s moeten nemen. Prijsstijgingen van bouwmaterialen kunnen bijvoorbeeld niet eenzijdig bij de aannemer komen te liggen en het vertragingsrisico door stikstof is vooral iets wat een opdrachtgever het beste kan dragen. 2022 2023 2024 Bouw +2,0% -1,5% -1,0% Woningbouw +2,0% -5,0% -4,0% Utiliteitsbouw +1,5% -3,0% -1,0% GWW -3,0% -3,0% -1,0% Installatiebedrijven +5,0% +5,5% +3,5% Architectenbureaus -3,0% -6,0% -1,0% Ingenieursbureaus +10,0% +6,0% +5,0% Bouwgroothandel +1,0% -2,5% -2,5% Hout- en bouwmaterialenhandelindustrie +4,5% -3,0% -2,0%

5 NUMMER 3 / MAART 2023 ACTUEEL EXPERTVIEW ARAP-JOHN TIGCHELAAR Grote dozen in het landschap. Zo hoor ik mensen spreken over distributiecentra die kennelijk als paddenstoelen de grond uitkomen. Nederland telt al bijna tweehonderdvijftig XXL-distributiecentra. Vanaf 40.000 vierkante meter (= acht voetbalvelden) telt een distributiecentrum mee als XXL. OK, Transferro behoort met haar maatje XL dan weliswaar niet tot die categorie. Maar als ik naar de nieuwbouw van Transferro rijd, een immense 20.000 m2 warehouse, dan kun je best wel spreken van ‘dozenschaamte’. Gemeenten hebben hier ook last van. Ze worden zelfs enigszins terughoudend om bedrijventerreinen voor de logistieke sector te ontwikkelen. Dat heeft te maken met de maatschappelijke weerstand tegen, wat men noemt, ‘verdozing’ van het landschap. Schijnbaar is dit een politiek onderwerp aan het worden. Op de kieskompas voor de provinciale verkiezingen komen we de volgende stelling tegen: ‘De provincie moet de komst van grote distributiecentra tegenhouden, ook als hierdoor banen verloren gaan.’ Nu kunnen we de stelling wel bekritiseren, of er überhaupt wel banen verloren gaan. Of dat er juist onevenredig veel banen gecreëerd worden in de logistiek, waardoor andere sectoren last krijgen van verdringen door logistieke werkgevers. Moderne logistieke hubs gaan echter veelal efficiënter om met transportbewegingen, vloeroppervlakte en arbeid. Dat creëert ook weer kansen. En weet u dat zo’n beetje alle nieuwe XXL-distributiecentra die verrijzen bijzonder duurzaam worden gebouwd? De standaard is veel BREAAM, of zoals bij Transferro GPR 8.5, met zonnepanelen op het dak, ramen en daklichten, ledverlichting en een groene inrichting van de omgeving. Voor investeerders is het belangrijk dat het bedrijf over tien, twintig jaar, als er nieuwe kopers of huurders zijn, nog steeds courant is. In diezelfde kieskompas komen we vervolgens de volgende stelling tegen: ‘Om zoveel mogelijk duurzame energie op te wekken, mogen zonnepanelen ook op weilanden worden geplaatst’. Nou, als ik mijn omgeving beluister vindt vrijwel iedereen zonnevelden echt vreselijk. Niet alleen het aanblik, landschapsvervuiling dus, maar ook dat er niets meer zou groeien, onder de panelen. Terwijl we met het gezin thuis, aan de keukentafel, de kieskompasstellingen aan het bespreken waren stelde mijn oudste zoon dat die grote distributiecentra tegenhouden écht onzin is. Zolang je het dak maar dan wel helemaal vol legt met zonnepanelen want dan hoeven daar ook geen weilanden voor opgeofferd worden. Dat gaf mij een hele andere kijk op verdozing. Een nieuw gezichtsveld, win-win situaties creëren die juist XL- of XXL dozen zouden moeten doen verwelkomen. Maar enkele partijen houden het in hun toelichting in de kieskompas helaas alleen maar op landschapsvervuiling of verdozing. Als de provincie nou strenge richtlijnen gaat hanteren voor de vestiging van logistieke centra dan kunnen gemeenten werken aan een maatschappelijk draagvlak. Gemeenten zouden dan kleine (L) en middelgrote (XL) distributiecentra kunnen inpassen op bestaande bedrijventerreinen. En nieuwe terreinen bestemmen voor XXL-distributiecentra. Als die dan ook landschappelijk goed ingepast worden, goed bereikbaar zijn en voldoen aan duurzaamheidseisen dan zijn we er bijna. Want het enige is dan nog dat het elektriciteitsnetwerk al de terug geleverde opgewekte kWh’s aan kan… maar dat is een ander onderwerp. Arap-John Tigchelaar Algemeen Directeur Transferro BV Dozenschaamte Inzet kunststof recyclaat zorgt voor milieuwinst Gebruik van mechanisch gerecycled kunststof levert ten opzichte van nieuw fossiel kunststof een CO2-winst op van 2,6 tot 4,6 kilo (variërend naar type kunststof) per gebruikte kilo gerecycled kunststof. Dit blijkt uit onderzoek door CE Delft, in opdracht van NRK Recycling (de branchevereniging voor kunststof recyclers in Nederland). Het onderzoek richtte zich op de mogelijke klimaatwinst bij gebruik van mechanisch gerecycled kunststof. Voorzitter Matthijs Veerman van branchevereniging NRK Recycling geeft aan waarom het onderzoek van CE Delft zo waardevol is: “We wisten het eigenlijk al lang, maar het wordt nu ook bevestigd door het onderzoek van CE Delft dat recycling van kunststoffen wel degelijk zin heeft. Het levert een flinke milieuwinst op en draagt zo bij aan de positieve rol die kunststoffen in een duurzame, circulaire economie spelen.” CE Delft onderzocht de klimaatwinst bij het gebruik van mechanisch gerecycled kunststof bij het maken van nieuwe producten. Men komt tot de conclusie dat er over de hele levenscyclus van kunststof wel 2,6 tot 4,6 kilo CO2-eq. wordt bespaard per gebruikte kilo gerecycled kunststof. De meest gebruikte kunststoffen zijn voorzien van een berekening (zie tabel). Daarbij is telkens te zien hoeveel klimaatvoordeel het oplevert als nieuw fossiel kunststof vervangen zou worden door gerecycled materiaal. Bedrijven kunnen het onderzoek gebruiken om te berekenen hoeveel CO2-uitstoot zij kunnen voorkomen door inzet van gerecycled kunststof. Het onderzoeksbureau stelt dat mechanisch gerecycled kunststof een veel lagere impact op het klimaat heeft dan nieuw fossiel kunststof. Bij recycling worden grondstoffen opnieuw gebruikt en zo terug in de kringloop gebracht, waardoor er geen nieuwe grondstoffen nodig zijn. Bovendien verdwijnt kunststof niet in de verbrandingsoven als het opnieuw gebruikt wordt. Het verbranden van kunststoffen zorgt ook voor veel CO2-uitstoot. Helaas wordt momenteel nog te veel kunststof verbrand omdat deze niet apart wordt ingezameld en gerecycled. REGELGEVING NODIG Om afzetmogelijkheden te garanderen, zal er een wettelijk verplicht minimumpercentage gerecycled materiaal in kunststof artikelen en verpakkingen moeten worden vastgelegd, voor zover er geen wettelijke beperkingen zijn. Verder verbranden we in Europa 85% van ons kunststof. Een verbod op verbranding van goed sorteerbare en recyclebare kunststoffen zou ervoor zorgen dat recyclers meer materiaal aangeleverd krijgen. Een rekenvoorbeeld: in 2021 werd er in Europa 50,1 Mt fossiel plastic geproduceerd. Wanneer wetgeving 30% inzet van recyclaat zou verplichten in Europa, zou dit jaarlijks ongeveer 50 Mt CO2-eq. voorkomen (berekend met een gemiddelde van de getallen). Dit is gelijk aan de uitstoot van 38 miljoen personenauto’s per jaar. Een verplichte inzet van recyclaat zorgt voor de gewenste stabiliteit van afzet en biedt de kunststof recycling industrie perspectief om te investeren in verwerkingscapaciteit en technologieën die een bredere en hoogwaardigere toepassing van recyclaat mogelijk maken. Het onderzoek van CE Delft is gratis te lezen via: https://ce.nl/publicaties/ co 2-winst-met-kunststofrecyclaat/ Tabel. Groene bouwplaats Er is nu een groen alternatief voor kale, traditionele hekken rondom bouwterreinen en op evenementen. Groenspecialist Mobilane introduceerde op de BouwBeurs 2023 namelijk de MobiGreenFence. Deze bestaat uit een duurzame plantenbak met een volgroeide klimophaag langs een gegalvaniseerd frame. Het is een eenvoudige en snelle manier om een bouwplaats, evenement of andere tijdelijke afsluiting een vriendelijke en natuurlijke uitstraling te geven. Het toevoegen van levend groen is niet alleen fraai, maar zorgt bovendien voor een afname van eventuele graffitioverlast. Een eerste pilot vond plaats in Apeldoorn tijdens de renovatie van een marktplein. MobiGreenFence heeft een standaardbreedte van 123,5 cm en een hoogte van 235 cm. Andere maatvoering is op aanvraag leverbaar. De bouwhagen kunnen aaneengeschakeld worden geplaatst, maar desgewenst kunnen ze ook met traditionele bouwhekken worden gecombineerd. De betonnen voeten kunnen probleemloos onder de bakken worden geschoven, zodat ze optimaal aansluiten. Het onderhoud van de sterke klimophagen is beperkt doordat de kunststof plantenbak Uv-bestendig is en voorzien is van een waterreservoir. MobiGreenFence is eenvoudig te plaatsen met een heftruck of palletwagen. Bij langdurige toepassing kan Mobilane zorgdragen voor het onderhoud (voeding- en watergift en snoei). De plantenbak is zowel te koop als te huur. FIJNSTOF In de plantenbak is Hedera helix ‘Woerner’ geplant. Onderzoek door de Universiteit van Staffordshire heeft aangetoond dat deze groenblijvende klimopsoort zo’n 40 tot 60% fijnstof afvangt, waardoor de luchtkwaliteit in de omgeving verbetert. De hagen worden gekweekt in de eigen kas en zijn voorzien van het keurmerk ‘On the way to planetproof’. Naast duurzaamheid heeft Mobilane maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog in het vaandel staan. De Bemmelse groenspecialist biedt daarom ook werkplek aan collega’s met een afstand tot de arbeidsmarkt.

PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND 6 Toolstation opent honderdste Nederlandse vestiging Financiële steun voor Circulaire Geveleconomie Nationaal Groeifonds Het Nationaal Groeifonds kent 100 miljoen toe aan het programma Toekomstbestendige Leefomgeving. Van dit bedrag is 40 miljoen voorwaardelijk, afhankelijk van de resultaten van het programma. De gevel, en daarmee ook de Circulaire Geveleconomie, maakt onderdeel uit van het programma Toekomstbestendige Leefomgeving. Het Nationaal Groeifonds is een initiatief van de ministeries van Economische Zaken en Klimaat en Financiën. Het fonds is bedoeld om publieke investeringen te doen die bijdragen aan het duurzaam verdienvermogen van Nederland. Het Nationaal Groeifonds kent 100 miljoen toe aan het programma Toekomstbestendige Leefomgeving, waarvan 2,8 miljoen bestemd voor de Circulaire Geveleconomie. De brancheorganisaties vertegenwoordigd in de Circulaire Geveleconomie maken zich al jaren sterk om een raam, deur, kozijn of vliesgevel in een volgende cyclus weer terug laten komen in de gevel van een gebouw. Met deze investering kunnen de plannen voor een Circulaire Geveleconomie uitgerold worden. De Circulaire Geveleconomie is een initiatief van vijf brancheorganisaties in de gevelbouw: de Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche (VMRG), Vereniging Kunststof Gevelelementenindustrie (VKG), Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NBvT), Bouwend Nederland Vakgroep Glas en Algemene Branchevereniging Hang- en Sluitwerk (VHS). Brancheorganisaties en kennispartners investeren naast deze 2,8 miljoen nog eens het zelfde bedrag, wat de totale inzet verdubbelt naar 5,6 miljoen voor de komende vijf jaren. Dit overigens nog los van gevelbedrijven en partners die in andere delen van het programma samenwerken om tot benodigde innovaties te komen. VLIEGENDE START Monique Fledderman, voorzitter en coördinator Circulaire Geveleconomie: “De brancheorganisaties zijn verheugd en enthousiast om samen aan de slag te gaan. Door de gezamenlijke voorbereiding samen met het de ministeries van BZK en IenW kunnen we een vliegende start maken. Het ‘Akkoord Circulaire Geveleconomie’ ligt al klaar om getekend te worden. En dan kunnen we direct door met het starten van de geplande activiteiten. We maken onderdeel uit van een groter geheel onder regie van TKI Bouw en Techniek, met meer dan 130 partners. In nauwe samenwerking met de ministeries van BZK en IenW verwacht ik dat we grotere stappen kunnen maken. Denk aan het beter kunnen mobiliseren van benodigde kennis, digitalisering, normalisatie, pilots, overheidsbetrokkenheid of andere zaken die nodig zijn om onze doelen te bereiken.” DOELEN Met een Circulaire Geveleconomie hebben de brancheorganisaties het volgende voor ogen: het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gevels van gebouwen, zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten. Bouwen moet op een wijze die economisch en ecologisch verantwoord is en bijdraagt aan het welzijn van mens en dier. Met een productie van  Wethouder Ton van Maanen (met schaar) heeft het openingslint samen met Nanning Brienen succesvol door weten te knippen. circa 6,8 miljoen m2 gevel per jaar kan deze industrie een significante bijdrage leveren aan een circulaire economie en reductie van CO2-uitstoot. Het plan van aanpak voor de Circulaire Geveleconomie bestaat uit drie fases: vooronderzoek & inventarisaties, voorbereiding inrichting collectief retour systeem(en) en instandhouding. De brancheorganisaties betrekken hierbij uiteraard de aangesloten bedrijven. Meer weten? Kijk op https://www.circulairegeveleconomie.nl/. Op 23 februari 2023 organiseerde Toolstation de grote opening van de honderdste Nederlandse vestiging in Leerdam. Wethouder Ton van Maanen was aanwezig en gaf een korte toespraak. Daarna opende hij officieel de vestiging door gezamenlijk met Retail Directeur Nanning Brienen een lint door te knippen. Wethouder Van Maanen: “Honderd is een prachtig getal. Het is geweldig dat vooral ondernemers snel hun spullen kunnen kopen. Dat zie je steeds meer en moeten we ook met elkaar stimuleren. Ik heb net zelf ook via de app gekeken of ik nog iets nodig had. Wat ik ook heel mooi vind: het is een prachtige locatie, direct aan de weg. Dus laten we snel gaan openen!” Naast dit lokale evenement is er ook een landelijke campagne uitgerold. Zowel online als in het vestigingennetwerk. Bij iedere bestelling in één van de honderd vestigingen ontvangen klanten een kraskaart: hiermee maken zij direct kans op mooie prijzen. Daarnaast maken klanten online ook nog kans op één van de drie hoofdprijzen: combopacks van een merk naar keuze. Nanning Brienen (Retail Directeur Toolstation): “Het is niet zomaar iets: een nieuwe vestiging openen. Het is hét ultieme voorbeeld waarmee wij aantonen hoe goed we als teamplayers functioneren. Letterlijk elke afdeling in onze organisatie werkt aan dit proces mee en daar zijn we heel trots op.” Nieuwe bestuurssamenstelling VSB Ruud van Doorn, voorheen onder andere CEO bij één van de VSB-leden, is voorzitter geworden van de sectie Steigerbedrijven van de Vereniging van Steiger-, hoogwerk- en betonbekistingbedrijven (VSB). Hij neemt de voorzittershamer van de sectie over van Arjan de Velde. De nieuwe sectie-voorzitter treedt tevens toe tot het Algemeen Bestuur van de VSB. Dat bestaat verder uit Frank Klessens (voorzitter, Sectie Hoogwerkbedrijven) en Jan Remmits (penningmeester, Sectie Betonbekistingbedrijven). Ruud van Doorn heeft een rijke carrière in de wereld van steigerbouw. Hij was achtereenvolgens COO en CEO bij Bilfinger Industrial Services, voorzitter VOMI en directeur en adviseur bij Scaffolding Training Europe. Momenteel treedt hij op als trainer voor de VOMI Academie en is hij Externe Deskundige Topkring bij Endenburg Elektrotechniek. Het bestuur van de sectie steigerbedrijven bestaat verder uit Rob Engelaar (Bilfinger Industrial Services) en Chris Hunter (Kaefer) tijdelijk aangevuld met Fred Schuijt (Altrad) en Remco Kruit (Brand Energy & Infrastructure Services). UPDATE RICHTLIJN STEIGERS Dit jaar verwacht de sectie Steigerbedrijven een belangrijke update van de Richtlijn Steigers af te ronden. Er wordt daarnaast ingezet op verdere groei van het aantal leden alsook op nieuwe initiatieven zoals kennisoverdracht, e-learning en product- en procesinnovaties.

7 NUMMER 3 / MAART 2023 ACTUEEL Verantwoord klimaatbewust douchen Wat veel mensen niet weten is dat in een moderne goed geïsoleerde woning niet de muren, ramen of het dak het grootste energieverlies opleveren, maar de riolering. Want aan de riolering verlies je de meeste warmte in huis. Gelukkig komt de vraag om warmteterugwinning uit douchewater steeds vaker voor. FUNCTIONERING Koud leidingwater stroomt normaal gesproken direct naar de douchekraan. Maar, met de ACO ShowerDrain X gaat het koude water eerst via de ingebouwde warmtewisselaar in de douchegoot, waarna het naar de douchekraan gaat. Tijdens het douchen wordt het warme douchewater opgevangen in de douchegoot. Hier stroomt het langs de koperen buizen van de warmtewisselaar die deze warmte afgeven aan het toestromende koude water. Hierdoor wordt het leidingwater tot 20 graden opgewarmd. Dit voorverwarmde water stroomt verder naar de douchekraan, waardoor de cv-ketel of warmtepomp minder heet water hoeft te leveren voor de gewenste douchetemperatuur. Door te investeren in een wtw-douchegoot wordt bij iedere douchebeurt energie en geld bespaard. HET OOG WIL OOK WAT! Richt de badkamer in met een mooi RVS Quatro rooster of kies voor een minimalistisch design met een betegelbaar rooster Tile (ook geschikt voor een gietvloer), zodat er slechts een smal sleufje zichtbaar blijft in de douchevloer. HOEVEEL SCHEELT HET? Als je normaal doucht gaat alle warmte uit het water verloren! De ShowerDrain X zorgt ervoor dat deze warmte wordt gebruikt om het inkomende koude water op te warmen. Een WTW-douchegoot zorgt voor een duurzame douche-ervaring van het hoogste comfortniveau. Maar hoeveel scheelt het nu eigenlijk? Bereken de terugverdientijd met de nieuwe ACO WTW-douchegoot calculator! Kijk op www.aco.nl/wtw of scan de QR code! Hier vind je informatie voor de adviseur, installateur en eindgebruiker. IN DE SPOTLIGHT Een douchegoot met warmtewisselaar (dwtw) zorgt ervoor dat de warmte van de douchewater niet zomaar wegstroomt naar de riolering, maar gebruikt wordt voor de opwarming van het toestromende koude kraanwater. Hierbij wordt het nuttige met het aangename gecombineerd: een mooie douchegoot in de badkamer en tegelijkertijd energie besparen en het comfort verhogen. Kortom, installeer een wtw-douchegoot in iedere nieuwe of te renoveren badkamer! ACO BV WWW.ACO.NL/WTW VEH ontvangt IKOB-stimulerings- bijdrage voor isolatietestkamer  IKOB-voorzitter Wim Reedijk reikt een cheque ter waarde van € 50.000,- uit aan Cindy Kremer, algemeen directeur VEH. Vereniging Eigen Huis (VEH) is door het IKOB-stimuleringsfonds beloond met een bijdrage voor het bouwen van een isolatietestkamer (een zogeheten hotbox). Met de bouw van de isolatietestkamer wil VEH een zo goed mogelijke praktijktest ontwikkelen, voor verschillende (na-) isolatiematerialen voor wanden, vloeren en daken. De vereniging van huiseigenaren is de allereerste winnaar van het IKOB-stimuleringsfonds, dat in april 2022 is gelanceerd. IKOB-voorzitter Wim Reedijk reikte 31 januari een cheque ter waarde van € 50.000,- uit aan Cindy Kremer, algemeen directeur VEH. De testkamer wordt volgens de geldende normen gebouwd en de beproevingen onder accreditatie uitgevoerd. Kremer: “Wij zijn vereerd dat we deze prijs in ontvangst mogen nemen. Met de resultaten van de testkamer kunnen we onze leden straks nog beter adviseren op het gebied van isolatie en verduurzamen. Daar doen we het voor.” Wim Reedijk: “VEH heeft een maatschappelijk zeer relevant plan ingediend. Als je als consument je woning wilt verduurzamen, kan VEH je daarin goed adviseren. Bij het verduurzamen van je woning is het van essentieel belang dat je de prestaties van de verschillende materialen met elkaar kun vergelijken. De isolatietestkamer is daarvoor de ultieme methode. En mooi dat bij deze eerste uitreiking van de innovatieprijs juist de eindgebruiker centraal staat!” IKOB-STIMULERINGSFONDS Het IKOB-Stimuleringsfonds kan jaarlijks een veelbelovend project in de bouwnijverheid en gebouwde omgeving financieel ondersteunen. Ben je hierin geïnteresseerd, dan roept IKOB je op om tussen 1 september en 1 december een pitch voor je plan in te dienen. De regels en voorwaarden vind je op www.ikob-stimuleringsfonds.nl.

PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND 8 SNEL GEBOUWD Prefab heeft ook toekomst bij kleine bouwprojecten Snel gebouwd De kracht van prefab De verschuiving naar industrialisatie is in de bouw enorm. Maar kleinere bouwbedrijven zijn zelf niet in staat tot het bouwen van een fabriek. De startup Prefabmaat, die sinds oktober 2022 de markt bedient, maakt het voor kleinere bouwbedrijven mogelijk om in deze trend van industrialisatie mee te gaan. Het kan wel eens erg druk worden bij het Twentse bedrijf want tijdens BouwBeurs 2023 werden zowel de Bouwaward in de categorie Vakmensen zaken als de Publieksprijs gewonnen (zie ook elders in deze uitgave). PLAATSEN TUINBERGING OPENDE OGEN Te veel werk, te weinig vakmensen en een vaak onzeker financieel resultaat. Problemen die veel (kleine) aannemers en zzp’ers in de bouw dagelijks ondervinden. En dan is er nog de enorme fysieke belasting. Uit recent onderzoek onder 3.000 CNV-leden blijkt dat de helft van de 45-plussers denkt het huidige werk niet tot het pensioen te kunnen volhouden. “Daar moeten we wat aan doen”, vond Joris Roelink, oprichter van de start-up Prefabmaat uit Enschede. Als voormalig oprichter en directeur van Toelevering Online, een online aanbieder van maatwerk kozijnen, merkte hij dat de zzp’ers en kleine aannemers in de bouw nog niet optimaal bediend worden in hun behoeften. Maar het concrete idee voor Prefabmaat ontstond na een tuinberging die Roelink liet plaatsen in zijn tuin. Het hout voor deze berging werd geleverd in lange balken, die nog afgekort moesten worden. Zwaar materieel moest uit de bus getild worden en ter plaatse werden de afgekorte balken in elkaar gezet. Aan het einde van de dag moest al het zware materieel weer in de bus getild worden, want de zzp’er had ‘s avonds nog een andere klus. De eerste dagen waren nodig om de wanden, het dak en het kozijn te timmeren. Daarna konden de wanden opgezet worden. Zwaar werk, want de wanden hadden inmiddels heel wat gewicht gekregen. In verschillende leveringen werd ondertussen platen, isolatiemateriaal, hang- en sluitwerk geleverd. De ene levering was op tijd en compleet, de andere niet. De tuinberging was uiteindelijk na een dag of zes gerealiseerd. oplossing, zoals een dakkapel of HSB wand, geheel op maat samengesteld. De ingevoerde gegevens worden rechtstreeks doorgestuurd naar de verschillende fabrieken die zijn aangehaakt bij dit concept. Michel Nijenhuis, directeur van timmerfabriek Neede is één van de aangesloten partijen. “Het stelt ons in staat om onze producten te verkopen binnen de kleinschalige markt. Door deze digitalisatie komen er bij ons nauwelijks handjes aan een bestelling, waardoor het voor ons een hele prettige stroom aan werk is.” Of de timmerman zelf ook een toekomst ziet in prefab? Ruud Pierik van Raanhuis Bouw uit Hengevelde wel: “We kunnen meer projecten aanpakken, omdat een deel van de werkzaamheden nu in de fabriek wordt gedaan. Dit scheelt veel tijd. Vakmensen zijn schaars en zo kunnen we toch meer opdrachten aannemen.” DIGITALISATIE IN DE BOUW In de bouw heb je vrijwel altijd te maken met verschillende partijen die van elkaar afhankelijk zijn. Digitalisatie kan deze samenwerking verbeteren. Roelink: “Het is duidelijk dat digitalisatie een belangrijke rol kan spelen in de verbetering van processen en producten in de bouwsector. Dankzij digitalisatie kunnen we prefab immers ook aanbieden bij kleinere projecten. Bedrijven in de bouw moeten zich blijven ontwikkelen en op de hoogte blijven van de laatste technologische ontwikkelingen. Zo kunnen ook zij optimaal profiteren van de kansen die digitalisatie biedt.” Die kansen zijn er voor Prefabmaat nog genoeg, want volgens Roelink blijft het hier niet bij: “Binnenkort wordt het assortiment uitgebreid met binnenwanden en we zijn bezig met een configurator die het mogelijk maakt om een complete uitbouw, aanbouw of bijgebouw samen te stellen. Daarnaast blijven we kansen in de gaten houden, door online zoekgedrag te analyseren en met fabrieken en klanten in gesprek te gaan.” Bronnen: BouwBeurs 2023 en Prefabmaat. Als het aan de nieuwe start-up Prefabmaat uit Enschede ligt heeft prefab ook toekomst bij kleine bouwprojecten. Via online configuratoren verbindt Prefabmaat de wensen van de vakman aan een fabriek. Met een paar klikken wordt de prefab oplossing, zoals een dakkapel of HSB wand, geheel op maat samengesteld. In die periode was Roelink nog werkzaam bij een timmerfabriek, waar iedere acht minuten zo’n zelfde wand van de band rolde: “Waar de zzp’er vier dagen nodig had voor het maken van vier wanden, een dak en twee kozijnen, kon het in de fabriek vele malen sneller. Maar toen ik vroeg of zij mijn wanden wilden maken was het antwoord negatief. Veel te veel gedoe, dat kleine spul.” Het idee voor een nieuw concept was geboren. Want als er bij een simpele berging al zoveel bespaard kon worden, zijn er meer maatwerk klussen die simpeler moeten kunnen. Er moest iets bedacht worden waardoor fabrieken wél voor die kleine maatwerk (ver)bouwklussen kunnen produceren, zonder het gedoe. In digitalisering, integratie en modulariteit vond Roelink het antwoord. VOORDELEN VAN FABRIEKSMATIGE BOUW Prefab bouwen wordt al langer toegepast bij grote bouwprojecten. Naast tijdswinst zijn ook duurzaamheid en circulariteit veelgehoorde argumenten volgens een onderzoek dat in 2021 werd uitgevoerd door Bouwwereld. Prefab onderdelen zijn vaak demontabel, zodat ze eenvoudig hergebruikt kunnen worden. Daarnaast is er vaak minder materiaalgebruik, zijn er minder faalkosten én kan prefab zorgen voor een reductie van stikstofuitstoot. Het aantal transportbewegingen naar de bouwplaats zijn immers een stuk lager. “Allemaal voordelen die ook gelden voor zzp’ers en kleine aannemers”, vindt Roelink. Na een periode van voorbereidingen en technische ontwikkeling, werd in oktober 2022 daarom Prefabmaat gelanceerd. HOE WERKT HET? Via online configuratoren verbindt Prefabmaat de wensen van de vakman aan een fabriek. Met een paar klikken wordt de prefab  Joris Roelink (links): “Er moest iets bedacht worden waardoor fabrieken wél voor die kleine maatwerk (ver)bouwklussen kunnen produceren, zonder het gedoe. In digitalisering, integratie en modulariteit vond ik het antwoord.”

9 NUMMER 3 / MAART 2023 ACTUEEL Den Haag update Nieuws vanaf het Binnenhof OMGEVINGSWET NAAR 1 JANUARI 2024 Wellicht heb je het al gelezen: het Rijk, medeoverheden en het bedrijfsleven scharen zich unaniem achter invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2024. Dat schreef minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) op 26 januari in een brief aan de beide Kamers. Het Koninklijk Besluit dat de invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2024 regelt, is die dag door de minister bij beide Kamers in procedure gebracht. De vorig najaar afgesproken streefdatum van invoering per 1 juli dit jaar is niet meer aan de orde. De Omgevingswet kan verantwoord en zorgvuldig van start. Het onderliggende digitale stelsel is technisch voldoende gereed en vormt voor de invoering geen blokkade. Dat blijkt uit een derde serie van intensieve testen die door een externe partij is gevalideerd. Rijk, bedrijfsleven en de koepels van provincies, gemeenten en waterschappen vinden het daarom van essentieel belang dat de Eerste en Tweede Kamer snel besluiten over de ingangsdatum. Het Rijk, medeoverheden en het bedrijfsleven scharen zich unaniem achter invoering per 1 januari 2024. De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) zal gelijktijdig met de Omgevingswet in werking treden. Cruciale stappen zetten Snel zekerheid over de invoeringsdatum is voor alle betrokkenen cruciaal om zorgvuldig de laatste stappen te zetten bij de inrichting van de werkprocessen en het vasthouden van kennis en personeel. Daarnaast hebben initiatiefnemers bij planvorming en vergunningverleningstrajecten zekerheid nodig over de wet- en regelgeving die van toepassing is. Minister De Jonge schrijft verder dat de startdatum van 1 januari 2024 recht doet aan de wens van de VNG en het bedrijfsleven om tussen de definitieve vaststelling van de invoeringsdatum van de Omgevingswet en de daadwerkelijke invoering minstens zes maanden inregeltijd te hebben. Met deze periode wordt een zorgvuldige inwerkingtreding gewaarborgd. Minder regeldruk Rijk, medeoverheden en bedrijfsleven benadrukken dat de Omgevingswet van groot belang is voor het oppakken van urgente opgaven op het gebied van woningbouw, infrastructuur, landbouw, natuur en klimaat. De Omgevingswet bundelt een veelheid aan wetten en regels voor onze leefomgeving in één wet. Procedures worden gestroomlijnd. Er komt één digitaal loket waar consumenten en bedrijven kunnen checken welke regels van toepassing zijn en of het aanvragen van een vergunning nodig is. Frank de Groot Hoofdredakteur BouwTotaal  frank@handelsuitgaven.nl VERKOPEN NIEUWBOUW ONDER DRUK Maurice van Sante Senior econoom ING Economisch Bureau  maurice.van.sante@ing.nl De inflatie en aanhoudende geopolitieke onzekerheden zorgen voor nog steeds een laag consumentenvertrouwen, ook al is dat vertrouwen de laatste maanden wat aan de beterende hand. Dit zet samen met de flink hogere rente de verkopen van nieuwbouwwoningen onder druk. Consumenten zijn sinds de herfst van vorig jaar veel minder op zoek naar ‘nieuwbouw’, blijkt uit het aantal zoekopdrachten naar deze term in Google. En ‘minder kijken’ leidt ook tot ‘minder kopen’. Zo werden er in de periode november 2022 – januari 2023 ongeveer de helft minder nieuwbouwwoningen verkocht dan in dezelfde periode een jaar eerder. Goede courante projecten lopen nog wel, maar voor minder courante duurdere nieuwbouwwoningen kunnen projectontwikkelaars beduidend moeilijker een koper vinden. DUURDERE BOUWMATERIALEN De huidige hoge prijzen voor bouwmaterialen laten de kosten voor aannemers van nieuwbouwwoningen stijgen. Prijzen van bouwmaterialen zijn met bijna 20% opgelopen in het afgelopen jaar. De grootste stijgingen lijken echter voorbij. Andere kosten, zoals arbeid, stijgen wel minder hard. Ondanks dat verkoopprijzen voor nieuwbouw flink gestegen zijn de afgelopen jaren, kan dit op korte termijn projecten toch onrendabel maken. 74.000 NIEUWBOUWWONINGEN IN 2022, IN 2023 AFNAME NAAR 70.000 De kabinetsdoelstelling om jaarlijks 100.000 woningen te bouwen blijft nog ver uit zicht. Het laatste jaar dat dit gebeurde was in 1989. In 2022 werden er circa 74.000 nieuwbouwwoningen opgeleverd, bijna 3.000 meer dan BOUWMONITOR B&U in 2021. Door de beperkte vergunningverlening verwacht ING Research dat het aantal gerealiseerde nieuwbouwwoningen in 2023 daalt en uitkomt op circa 70.000. Biogasaggregaat draait op restgas Met de investering in biogasaggregaten en de samenwerking met Powercrumbs zet Bredenoord de volgende stap in de verduurzamingsslag van de verhuurvloot. In april 2023 wordt het eerste biogasaggregaat van 70 kVA in gebruik genomen. Met dit biogasaggregaat kun je op elke locatie en op een duurzame manier energie opwekken. De biogasaggregaten draaien op restgas. Dat is 100% afkomstig uit een garandeerde restafvalstroom die geleverd gaat worden door Powercrumbs. In de maanden daarna wordt de vloot verder uitgebreid. Een biogasaggregaat is momenteel één van de meest duurzame manieren om energie op te wekken op locaties, waar bijvoorbeeld de netaansluiting (nog) niet toereikend is. Dit blijkt uit de zeer lage MKI van het biogas dat de biogasaggregaten gaan gebruiken. Dat is met name voor de bouwsector zeer relevant om tenders te winnen en te voldoen aan de omgevingseisen. “Met biogasaggregaten bieden wij een 100% duurzame oplossing waar veel van onze klanten om vragen wanneer het net vol of niet toereikend is. Als Bredenoord willen we met gepaste oplossingen de elektrificatie van onze klanten ondersteunen. Met biogas kunnen we onze klanten helpen om emissieloos te werken en duurzaam te laden. Goed voor bijvoorbeeld zwaar materieel zonder een laadpunt in de buurt”, aldus Toon Bruining, Chief Commercial Officer Bredenoord. HYBRIDE OPSTELLING MET DE BATTERY BOX Een biogasaggregaat functioneert hetzelfde als een diesel aggregaat. Maar in de praktijk zal deze vaak worden gecombineerd met een Battery Box om zo het beste van twee werelden te combineren; een betrouwbare oplossing met maximale flexibiliteit. In deze hybride opstelling voorziet de Battery Box in de stroomvraag en wordt deze wanneer nodig bijgeladen door het biogasaggregaat, dat op deze manier zo efficiënt mogelijk draait. SAMENWERKING MET POWERCRUMBS Voor de brandstofvoorziening van de biogasaggregaten werkt Bredenoord samen met Powercrumbs als vaste partner. Dat is de enige Nederlandse leverancier van 100% biogas uit restafval. Het bedrijf vangt biogas op dat vrijkomt bij rioolwaterzuiveringen. Dit werd eerst afgefakkeld, maar wordt nu als energiebron benut. Het afgelopen jaar hebben Bredenoord, Powercrumbs en andere betrokken partners deze nieuwe energieoplossing tijdens pilots op diverse bouwplaatsen uitvoerig getest, waarbij de betrouwbaarheid is bewezen. Daarnaast heeft Powercrumbs de hele keten op basis van LCA gevalideerd en haalt daarmee een MKI reductie tot 99% ten opzichte van een conventionele oplossing. “Powercrumbs verzamelt restjes biogas die anderen laten liggen. Deze restjes voegen wij samen tot een onuitputtelijke bron van duurzame energie voor elke energievraag en nu ook voor de energiebehoefte van de klanten van Bredenoord. Wij leveren onze Powerbox op elke gewenste locatie, waar hij gekoppeld wordt aan het biogasaggregaat van Bredenoord. Zo maken we 100% duurzame energie op elke locatie mogelijk”, aldus Jelmer Kalff, Chief Commercial Officer Powercrumbs.

Daloc appartementsdeuren dempen niet alleen het geblaf van een blije hond. Ze houden ook inbrekers buiten de deur en zijn vuur- en rookbestendig. Door het unieke design beschermt de deur jou jarenlang en gaat zelf jarenlang mee. Een veilige investering voor jou en alles om je heen. Lees alles over de ultieme appartementsdeur op daloc.nl De deur die beschermt wat je lief is.

11 NUMMER 3 / MAART 2023 ONDERNEMER Snel verdiend Fiscaliteit & subsidie Actuele tips voor werkgevers en werknemers TIP 1. WAT MOET U WETEN OVER DE FIETS VAN DE ZAAK? Steeds meer werkgevers stellen een fiets ter beschikking aan hun werknemers. Daarvan is niet alleen sprake als u als werkgever een fiets koopt of leaset en aan uw werknemer ter beschikking stelt. Ook als de werknemer zelf een fiets leaset en u alle kosten vergoedt, is er sprake van een ter beschikking gestelde fiets. Onder een ‘fiets’ wordt overigens in dit verband ook een elektrische fiets en een speed pedelec verstaan. Als de werknemer de fiets voor woon-werkverkeer mag gebruiken, dan wordt ervan uitgegaan dat de fiets ook voor privédoeleinden wordt gebruikt. Dat privégebruik vormt loon in natura, waarvan u jaarlijks de waarde bij het loon moet tellen. U mag er ook voor kiezen om de bijtelling aan te wijzen als eindheffingsloon, mits u voldoet aan de gebruikelijkheidseis. Dat wil zeggen dat het gebruikelijk is dat ook andere werkgevers een fiets ter beschikking stellen en de bijtelling ten laste van de vrije ruimte brengen. Weer een andere optie is dat u met de werknemer afspreekt dat hij/zij brutoloon uitruilt tegen een ter beschikking gestelde fiets. Ook dan mag u de bijtelling aanwijzen als eindheffingsloon en ten laste brengen van de vrije ruimte, mits dit gebruikelijk is. Waarde privégebruik De waarde van het privégebruik wordt gesteld op 7% van de consumentenadviesprijs van de fabrikant of importeur, inclusief btw. U kunt de consumentenadviesprijzen opzoeken in de database van https://www.bijtellingfietsvandezaak.nl. Kunt u de oorspronkelijke prijs niet vinden, dan moet u uitgaan van de consumentenadviesprijs van de meest vergelijkbare fiets. Op de bijtelling mag u de aan u betaalde eigen bijdrage van de werknemer in mindering brengen. Betalingen aan derden komen niet in mindering op de bijtelling. Denk hierbij aan bijvoorbeeld het thuis opladen van de accu van de ter beschikking gestelde elektrische fiets. U kunt deze (intermediaire) kosten wel onbelast vergoeden. Wil de werknemer de fiets na een aantal jaren overnemen? Dan betaalt hij of zij de actuele waarde in het economisch verkeer. De Belastingdienst gaat daarbij uit van een afschrijving in vijf jaar. Na verloop van vijf jaar is de restwaarde dus nihil. TIP 2. LAADKOSTEN EN BIJTELLING ELEKTRISCHE AUTO Stel, uw werknemer gaat met zijn elektrische auto van de zaak op vakantie. In het buitenland kan hij de laadpas niet gebruiken. Kunnen de door de werknemer betaalde laadkosten dan wel in mindering komen op de bijtelling voor privégebruik van de auto? Alleen de kosten voor privégebruik die de werknemer aan u betaalt, komen in beginsel in mindering op de bijtelling. Betalingen voor privégebruik van de auto die de werknemer aan anderen doet, mogen alleen in mindering worden gebracht op de bijtelling als het gaat om intermediaire kosten. Toch kunnen de laadkosten, maar ook brandstofkosten, parkeer-, veer- en tolgelden, onder de volgende voorwaarden als eigen bijdrage op de bijtelling in mindering komen: • Voordat de werknemer met vakantie gaat, spreekt u met hem af haar dat hij of zij de betaling van de laadkosten voor of namens u doet. • Uw werknemer specificeert de (omvang van de) kosten voor u. • U merkt deze betaling aan als eigen bijdrage voor privégebruik van de auto. • U vergoedt de betaling niet, maar brengt deze in mindering op de bijtelling. Let op Deze voorwaarden moet u schriftelijk vastleggen in bijvoorbeeld een autoreglement of (een aanvulling op) de arbeidsovereenkomst. TIP 3. START EERSTE AANVRAAGRONDE ‘SLIM-SUBSIDIE’ Op 1 maart 2023 is het eerste aanvraagtijdvak van 2023 voor de ‘Stimuleringsregeling voor leren en ontwikkelen in mkb-ondernemingen’ (SLIM-regeling) van start gegaan. Het aanvraagloket is open tot en met 30 maart 17:00 uur. Voordat u een aanvraag kunt indienen, moet u zich eerst registreren als aanvrager. Deze subsidieregeling biedt u de mogelijkheid om een leerrijke werkomgeving in uw bedrijf te creëren. Ook kunt u hiermee werknemers met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt een beroepsopleiding op maat laten volgen of uw werknemers tijdens hun werk een (deel van een) mbo-opleiding laten volgen. De SLIM-regeling vergoedt namelijk een deel van de kosten van een derde leerwegtraject. De SLIM-subsidie bedraagt voor het klein mkb 80% van de subsidiabele kosten en voor het middelgroot mkb 60% daarvan, met een maximum van € 24.999. Tip Naast uw eigen loonkosten mogen binnen de SLIM-regeling ook de kosten van een externe adviseur worden meegenomen. TIP 4. NIEUWE TEGEMOETKOMING VOOR WERKNEMERS MET BEROEPSZIEKTEN Op 1 januari 2023 is de nieuwe ‘Regeling tegemoetkoming stoffengerelateerde beroepsziekten’ (TSB, te bereiken op https:// www.svb.nl/nl/tsb/) van kracht geworden. Op grond hiervan ontvangen werknemers die geconfronteerd worden met een beroepsziekte als gevolg van het werken met gevaarlijke stoffen, een financiële compensatie. Op dit moment staan longkanker door asbest, allergisch beroepsastma of CSE/schildersziekte op de lijst. De lijst zal de komende tijd nog verder worden uitgebreid. Als een werknemer gezondheidsschade heeft opgelopen door te werken met gevaarlijke stoffen, kan hij of zij de schade verhalen (beroepsziekteclaim) op de veroorzaker. Dat is meestal de werkgever. Deze procedure kost veel tijd (gemiddeld vier jaar) en de (juridische) kosten kunnen behoorlijk oplopen. De nieuwe regeling moet ervoor zorgen dat slachtoffers met een beroepsziekte op snelle en onbureaucratische wijze een financiële tegemoetkoming (voorschot) ontvangen. Geen vervanging beroepsziekteclaim De TSB-regeling komt uitdrukkelijk niet in de plaats van de beroepsziekteclaim. Ontvangt uw werknemer een schadevergoeding, dan zal (een deel van) de tegemoetkoming moeten worden terugbetaald. De tegemoetkoming bedraagt € 22.839,-. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) is belast met de uitvoering. Tegen een beslissing van de SVB staat de mogelijkheid open om bezwaar in te dienen. TIP 5. ATTENDEER WERKNEMERS TIJDIG OP VERVALLEN WETTELIJKE VAKANTIEDAGEN Wettelijke vakantiedagen over een kalenderjaar vervallen als deze niet binnen de eerste zes maanden van het daarop volgende jaar zijn opgenomen. Zo vervallen de wettelijke vakantiedagen over het jaar 2022, als uw werknemers die dagen niet opnemen vóór 1 juli 2023. Eind 2018 heeft de Europese rechter echter beslist dat de wettelijke vakantiedagen níet vervallen als u uw werknemers niet duidelijk en tijdig hebt geïnformeerd over de vervaltermijn van hun vakantiedagen. U moet uw werknemers stimuleren en ook in staat stellen om de wettelijke vakantiedagen op te nemen. Doet u dit niet (goed), dan behouden uw werknemers de wettelijke vakantiedagen en kunnen zij later bij uitdiensttreding om uitbetaling van die dagen verzoeken. Tip Zijn er werknemers in uw bedrijf die nog vakantiedagen van het kalenderjaar 2022 niet hebben opgenomen? Informeer deze werknemers dan over de datum waarop die dagen vervallen én stel hen in staat om die dagen vóór 1 juli 2023 op te nemen. Zonder vervulling van deze voorwaarden kan er dus nog steeds een stuwmeer aan niet opgenomen vakantiedagen ontstaan. Wat moet u weten over de fiets van de zaak? Wat zijn de laadkosten en de bijtelling van een elektrische auto? Weet u dat op 1 januari 2023 de nieuwe ‘Regeling tegemoetkoming stoffengerelateerde beroepsziekten’ (TSB) van kracht is geworden? En op 1 maart 2023 ging het eerste aanvraagtijdvak van 2023 voor de ‘Stimuleringsregeling voor leren en ontwikkelen in mkb-ondernemingen’ (SLIM-regeling) van start. Dit en nog meer tips treft u aan in deze aflevering van fiscaliteit & subsidie. John A.W.J.M. Brands MBA Directeur Kubus Onderneming Support Kubus Administratieve Dienstverlening en Accountancy  john.brands@kubus.nl www.kubus.nl  Steeds meer werkgevers stellen een (elektrische) fiets ter beschikking aan hun werknemers.

RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=