BouwTotaal 12 - 2022

CO2-discussie rond beton mist objectiviteit Pag.14 BEZOEK OOK DE WEBSITE WWW.BOUWTOTAAL.NL NUMMER 12 | JAARGANG 19 | DECEMBER 2022 ENERGIETRANSITIE Earth Wind & Fire-concept als klimaatsysteem 30 THEMA BETON Eco beton nu ook in silo 17 THEMA LUCHDICHT BOUWEN Brandveilige kierafdichting gevels 25 THEMA THEMA BETON EN LUCHTDICHT BOUWEN PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND BOUWTOTAAL Balkdragers Kolomvoeten Hoekijzers Houtskeletbouw Verborgen verbinders www.balkdragers.com Compleet assortiment houtverbinders TOTAALLEVERANCIER ALUMINIUM BOUWPRODUCTEN www.roval.nl ALTIJD SNEL BEGAANBAAR DIK OF DUN EN... ...bestel je op toolnation.nl Gereedschap en machines... www.cpg-europe.com BOUWPRODUCTEN leidende

SAMEN BOUWEN AAN DE TOEKOMST 6 -10FEBRUARI 2023 Tijdens BouwBeurs 2023 verandert de vloer van Jaarbeurs in de spannendste bouwplaats van Nederland. Kom naar Utrecht om te zien, horen, beleven en te vertellen wat er nodig is om toekomstbestendig te worden en te blijven. Het bijeenbrengen van de modernste technieken, nieuwste materialen en slimme toepassingen toont dat de digitale en circulaire transformatie in de bouw sneller gaat dan ooit! Het bewijs dat duurzaam samenwerken in de keten extra belangrijk wordt: experts hebben experts nodig om vandaag succesvol te bouwen aan de toekomst. GRATIS TOEGANG? SCAN DE QR-CODE OF GEBRUIK DE CODE BOUWTOTAAL OP BOUWBEURSLIVE.NL

3 NUMMER 12 / DECEMBER 2022 ACTUEEL Groen beton Opvallend nieuws kwambij mij eind november binnen: Ecocem heeft onder de naamACT een technologie gelanceerd waarmee de cementindustrie de komende decennia zijn CO2-uitstoot kan verlagenmet zeventig procent. Al twintig jaar produceert en levert dit Ierse bedrijf CO2-arme toeslagstoffen die helpen de cement- en bouwsector te verduurzamen. De CO2-uitstoot tijdens de productie van cement is al jaren een discussiepunt bij de toepassing van beton. Ik sprak daarover met twee deskundigen van het Betonhuis – zie het artikel in deze uitgave – en dan blijkt dat de betonbranche vol inzet op het verder verlagen van de CO2-footprint. Als we het bericht van Ecocemmogen geloven gaat dat dus snel de goede kant op! De makkelijkste stap omhet CO2-profiel van cement te verlagen, is door een deel van de portlandcementklinker te vervangen door geschikte alternatieven zoals hoogovenslak en poederkoolvliegas. Nederland is hierin al decennia koploper en het in Nederland toegepaste cement (inclusief import) heeft daardoor ook het laagste CO2-profiel ter wereld: een bijdrage aan de totale CO2-emissie in Nederland van circa 1,6% in plaats van 7%wereldwijd! Ook wordt er volgens de betondeskundigen die ik sprak ingezet op de afvang van CO2. Die afgevangen CO2 is bijvoorbeeld bruikbaar bij de productie van brandstoffen en het kweken van algen. Opslag van CO2 kan verder in oude gasvelden, maar wellicht is opslag inmineralen, zoals olivijn, ookmogelijk. “Het aantal projectenmet verschillende technieken, pilot-plants en plannen is ondertussen al dermate groot dat verwacht mag worden dat al in 2030 een klein deel van het cement in Nederland CO2-neutraal zal zijn”, kreeg ik te horen. Als we al deze ontwikkelingen naast elkaar zetten dan lijkt beton op weg naar de zo gewenste vergroening. We kunnen namelijk niet zonder beton, zowel in de bouw- als civiele sector. Natuurlijk bouwen we steeds meer in hout, maar er is niet voldoende hout beschikbaar voor de totale bouwproductie. Daarnaast moeten we in hybride-constructies denken waarin de sterke eigenschappen vanmaterialen als staal, hout en beton slimworden gecombineerd. Het is prima omde CO2-uitstoot van cementproductie kritisch te beschouwen, maar het is nog mooier wanneer dit leidt tot forse vergroening van die cementproductie. Ing. Frank de Groot Hoofdredacteur BouwTotaal INHOUD COLUMN ING. FRANK DE GROOT 19 advertentie 30 05 Actueel Expertview 06 Actueel Fabriek en kantoor naar CO2-neutraal 07 Actueel In de spotlight 08 Actueel Prijsstijging kalkzandsteen door energiekosten 09 Actueel Den Haag Update en Bouwmonitor B&U 11 Snel gebouwd Modulaire oplossingen 13 Snel verdiend Eindejaar tips Thema Beton en Luchtdicht bouwen 14 BETON CO2-discussie rond beton mist objectiviteit 17 BETON Eco beton nu ook in silo 19 BETON Makita komt naar je toe 20 BETON Nieuws 23 LUCHTDICHT BOUWEN Gevacumeerde glaswol 25 LUCHTDICHT BOUWEN Brandveilige kierafdichting gevels 27 LUCHTDICHT BOUWEN Luchtdichte gevels voor woontoren En verder 29 Gevels Gelaagde gevel met steenstrips 30 Energietransitie Earth Wind & Fire-concept als klimaatsysteem 33 Bouwkosten Inbraakwerend hang- en sluitwerk 35 Bouwfouten Een ‘open’ riool 36 Kwaliteitsborging KOMO-innovatiecertificaten 37 Digitalisering Visualisatie steeds belangrijker bij BIM 38 BouwTotaal Test Schroef hem erin 39 Innovatie & Inspiratie Bouwheld Frans Kok 41 Tools Accu-tafelcirkelzaag in Systainer-formaat 42 Afbouw Nieuws 45 Afbouw Kelder waterdicht maken 46 Productnieuws Nieuws over producten Cursussen en HBO-opleidingen AutoCAD, Revit (BIM),Inventor, Fusion, 3ds Max en Unity incl. Gratis leer- en naslagwerk Families en symbolen Studeren in een klein groepje Officieel Certificaat Autodesk Voor data’s en aanmelding kijkt u op: www.CADCollege.nl Meer informatie? 024 - 356 56 77 bel voor advies op maat info@cadcollege.nl of mail ons Adv Bouw Totaal 2022.2.indd 1 17-2-2022 14:43:31

Houten vloer én vloerverwarming? . Een sterke combinatie! www.vloerverwarmingenparket.nl ‘Ik leg al jarenlang parketvloeren op vloerverwarming’ Meesterparketeur Joost den Hartog ‘Het gros van de nieuwe vloeren welke wij installeren, leggen wij in combinatie met vloerverwarming! Probleemloos!’ Parketwinkel Oldeberg ‘Meer dan 90% van de verkochte vloeren kunnen prima met vloerverwarming’ Parketwinkel Timeless Floor ‘Midden in de huidige energietransitie verwacht ik in de toekomst vrijwel alleen nog maar deze combinatie te verkopen’ Meesterparketeur Jan-Willem Schepers Bekijk hier de FAQ en de animatievideo’s voor meer informatie

5 NUMMER 12 / DECEMBER 2022 ACTUEEL EXPERTVIEW ARAP-JOHN TIGCHELAAR Nee, verwacht van mij geen beschouwingen met louter deprimerende verhalen. Nee juist niet. Van mezelf denk ik dat ik juist een optimist ben. Glas half vol, zeggen ze. Na regen komt zonneschijn. En kun je niet op een beetje zonlicht wachten? Zorg dan dat je uit de regen wegkomt, want ergens anders schijnt absoluut de zon. In kwartaal drie was er kennelijk een economische terugval. Houd u vast: we krompen maar liefst 0,2%. Ons bruto nationaal product was in afgelopen kwartaal een heel klein beetje negatief. In het eerste kwartaal van 2021 was dat elf keer zo erg! Nu 0,2%. Toen 2,2 %. Ik mag graag nuanceren. Ook als het om recessie gaat. Men spreekt van recessie als er twee of meer opeenvolgende kwartalen de groei van het Bruto Nationaal Product negatief is. Mensen in mijn omgeving zijn er nogal mee bezig. Wat als? Natuurlijk vragen veel aandeelhouders en toeleveranciers zich af waar hun business geraakt wordt. En ik begrijp het wel, ze willen dan ook van mij weten hoe wij tegen 2023 aan kijken. Omzetgroei of niet? Een maand of zeven, acht geleden, toen we Oekraïne nog ver weg vonden, minister Van der Wal nog lang geen stikstofkaartje had en de goegemeente nog nooit van PAS-melders had gehoord, was ik zeker meer euforisch dan vandaag. Een bouwdoel van bijna één miljoen woningen zou zeker de komende jaren voor onze branche een zonnige toekomst betekenen. En met de almaar stijgende energieprijzen en verduurzamingsambities tot en met 2050 komt er écht werk zat op onze sector af. Geen wolkje aan de lucht. Zou je zeggen. Toch wordt telkens een aanval gedaan op mijn positivisme. Afgelopen maand met krantenkoppen waar termen als ‘recessie’ of zelfs ‘economische crisis’ in stonden. We stevenen af op een recessie, keerpunt in de economie. Het jaar 2023 wordt nu al gezien als een vreselijk moeilijk jaar. We gaan kennelijk een economisch somber jaar tegemoet, althans als we bijvoorbeeld het IMF mogen geloven. Met dat doemdenken heb ik niet zoveel. Ja de energieprijzen zijn hoog, het klopt dat koopkracht achteruitgaat en er komen inderdaad onvoldoende bouwvergunningen los. Toch praat ik je zeker geen depressie aan. Wanneer de productie van een economie langdurig en sterk daalt, is er sprake van een depressie. Langdurig en sterk. Een kwartaal van 0,2% telt wel mee, maar vindt u dat ‘langdurig en sterk’? Als er geen vliegvakanties meer paginagroot in de krant staan, op facebook of insta geen uit-eten-foto’s meer gepost worden en het op oudejaarsdag oorverdovend stil is omdat men geen geld aan vuurwerk uitgeeft, dan pas ga ik me over onze economische groei zorgen maken. Alvast de beste wensen voor 2023! Arap-John Tigchelaar Algemeen Directeur Transferro BV Depressief Meerdere elektrische machines tegelijk laden De Load Balancer is een oplaadstation dat is uitgerust met negen haspels met elk een kabel van tien meter lang. Aan deze kabelhaspels kunnen negen elektrische machines tegelijkertijd geladen worden. Boels Rental verhuurt als eerste partij in de Benelux en Duitsland dit mobiele oplaadstation voor elektrische machines. Door verduurzaming komen op de bouwplaats steeds meer accumachines te staan. Deze machines worden vaak op willekeurige en alle beschikbare stopcontacten aangesloten om te laden. Als gevolg daarvan kan de piekbelasting dusdanig hoog zijn dat de stoppen van één of meerdere groepen doorslaan. Het resultaat: lege of halfvolle accu’s, waardoor er beperkt gewerkt kan worden. De Load Balancer 32A 9 x 230V van Boels zorgt ervoor dat alle aangesloten elektrische machines gedoseerd worden opgeladen, door het gevraagde vermogen automatisch te verdelen. Als de belasting op één of meerdere stroompunten te hoog wordt, schakelt de Load Balancer deze haspels tijdelijk uit. Het intelligente systeem houdt de energievoorziening intact en zorgt ervoor dat alle aangesloten machines worden opgeladen. Via LED-indicatoren wordt aangeven welke kabels spanning krijgen. METEN IS WETEN Bouwplaatsen liggen tegenwoordig nooit meer stil; overdag wordt er met de elektrische machines gewerkt en ’s nachts opgeladen. Door middel van monitoring op afstand wordt de energievoorziening gecontroleerd en onderhouden. Dit draagt, los van realtime inzichten in prestaties en verbruik, bij aan een meer duurzame en efficiënte bouwplaatsinrichting. “Met behulp van data kunnen we op afstand alles bijhouden. Is er bijvoorbeeld een energie surplus of draait een battery pack niet op volle sterkte? Zulke inzichten verbeteren vervolgacties, zoals het sturen van een monteur of het voorkomen van overbodig lang laden van een bepaalde machine”, zegt HarmMunsters Manager Fleet &Maintenance Nederland bij Boels Rental. Het oplaadstation draagt het Boels Rental ECO-label, voor duurzame machines en gereedschappen. Producten met het ECO-label stoten minder CO2 uit en produceren minder geluid of trillingen. Ook voldoen ze aan de hoogste eisen voor veiligheid en gebruiksgemak. De zero-emissiezones komen eraan  Zero-emissiezones zorgen voor schonere lucht en minder overlast van goederenverkeer in de binnenstad. Waar de gebieden komen kun je bekijken op opwegnaarzes.nl/bedrijven. Minder vervuilend verkeer in de binnensteden is een belangrijk doel. Dit draagt bij aan schonere lucht, de bereikbaarheid en veiligheid. Het is beter voor het klimaat en voorkomt overlast van goederenvervoer. Er zijn al verschillende initiatieven om het verkeer in de binnenstad schoner en slimmer te organiseren. Bijvoorbeeld door verzamel- en distributiepunten (hubs) aan de rand van steden van waaruit alles met zo weinig mogelijk vracht- en bestelwagens en uitstootvrij bezorgd kan worden. HAALBAAR VOOR ALLE ONDERNEMERS Ondernemers die overstappen op een uitstootvrije bestelauto of vrachtwagen kunnen gebruik maken van subsidies en hebben fiscale voordelen. Ook geldt er een overgangsregeling voor verschillende soorten voertuigen, zodat er tijd is om de overstap goed te plannen. Veel provincies en gemeenten hebben logistiek makelaars die ondernemers persoonlijk adviseren en steunen bij de overstap naar uitstootvrij vervoer. DOE DE CHECK Ben je in bezit van een zakelijke bestelauto of vrachtwagen? Dan wil je vast weten of het invoeren van zero-emissiezones voor stadslogistiek gevolgen heeft voor jou of jouw voertuig. Doe de check op check. opwegnaarzes.nl. In drie simpele stappen weet je direct of en wanneer jij actie moet ondernemen. MEER INFORMATIE Kijk voor meer informatie over de zero-emissiezones voor stadslogistiek op opwegnaarzes.nl. Hier vind je ook handige rekentools die je laten zien welke voordelen elektrisch rijden jou kan bieden. Winkels, kantoren en horeca, maar ook bouwprojecten bevoorraden of pakketjes bezorgen gebeurt met onder meer bestelauto’s en vrachtwagens. Die rijden nu nog vaak op diesel of benzine en stoten dus CO2 uit. Daarom komen er vanaf 2025 zero-emissiezones in 30 tot 40 gemeenten en binnensteden in Nederland. Binnen deze gebieden moeten zakelijke bestel- en vrachtauto’s uitstootvrij zijn. Voor een aantal emissieklassen is er tot 2030 nog een overgangsregeling.

PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND 6 Fabriek en kantoor naar CO2-neutraal Volgens het Klimaatakkoord uit 2019 moeten we in 2030 de CO2-uitstoot tot 51% hebben teruggebracht, ten opzichte van de uitstoot in 1990. ABB doet daar een flinke schep bovenop, door haar (productie) locaties in de wereld in 2030 al volledig CO2-neutraal te maken. De fabriek en kantoor in Ede zijn echter in 2024 al CO2-neutraal. De transformatie wordt gerealiseerd door digitale technologieën te combineren met maatregelen om het energieverbruik te verminderen en door gebruik te maken van hernieuwbare energiebronnen. BouwTotaal ging kijken voor welke uitdagingen het bedrijf staat op weg naar CO2-neutraal. TEKST: ING. FRANK DE GROOT De ambities zijn fors bij ABB. Naast CO2-neutrale activiteiten in 2030, wil men dat 80 procent van de ABB-producten en -oplossingen circulair is, geen afval meer gaat naar vuilstortplaatsen en er sprake is van een duurzame onafhankelijke energievoorziening. Ook streeft men naar een veilige en inclusieve werkomgeving met nul ongevallen, hoge medewerkersbetrokkenheid en ondersteuning van initiatieven in de gemeenschap. “Wij zijn één van de eerste vier locaties van ABB wereldwijd die een voorsprong nemen op deze ambities”, zegt Ali el Abbassi, fabrieksdirecteur van Ede. “We zijn heel open en transparant over onze ervaringen op weg naar CO2-neutraal. Hopelijk krijgen we veel feedback, want we kunnen dit niet alleen. Dit doe je samen met de hele keten, maar ook met bijvoorbeeld bedrijven in onze directe omgeving en de gemeente. Denk aan het plaatsen van zonnepanelen op de bedrijfsdaken, waarvan meerdere bedrijven op dit bedrijventerrein profiteren. Of warmte/ koude-opslag.” MAATREGELEN De in 1931 opgerichte Edese fabriek (opgericht als HAF, sinds 1988 ABB) heeft een vloeroppervlak van 11.400 vierkante meter. Er worden jaarlijks miljoenen installatiedozen en duizenden verdeelkasten, geproduceerd. Het kantoor heeft momenteel al de label A-classificatie, de fabriek heeft nog label G. Het vervangen van alle (nood)verlichting door LED verminderde het energieverbruik met 85 MWh per jaar. “In 2017 hebben we 1.250 zonnepanelen op het dak geplaatst. Deze zijn goed voor de opwekking van 213 MWh. Dat staat gelijk aan 7,1% van het energiegebruik door ABB en een besparing van 49 ton CO2”, zegt Ali. “We onderzoeken nu een aanpassing van de dakconstructie voor extra panelen. Die extra 350 extra panelen hebben betrekking op een eventuele uitbreiding voor 2030. Ook komen er honderd zonnepalen op ons nieuwe magazijn, dat even verderop wordt gerealiseerd.” De fabrieksdirecteur vertelt dat verder een slim gebouwbeheerssysteemwordt aangelegd: “Hiermee kan bijvoorbeeld de intensiteit van de verlichting worden aangepast aan de hoeveel zonlicht. Daarnaast wordt verlichting en verwarming alleen ingeschakeld bij aanwezigheid van mensen in een ruimte. Ook is de klimaatinstallatie voor verwarming, ventilatie en koeling in het kantoor gecompartimenteerd. Hierdoor hoef je niet een hele afdeling te koelen of verwarmen, maar kun je gerichter en geautomatiseerd aan- of uitschakelen. Deze maatregelen kunnen alleen al zorgen voor 30% reductie in het energieverbruik.” Hij wijst ook op de elf AC-oplaadpunten voor elektrische voertuigen op het parkeerterrein voor werknemers en bezoekers en zelfs een DC-snellader. “Momenteel is al 25% van het wagenpark elektrisch. Deze transitie wordt versneld doorgezet. Bij het nieuwe magazijn komen ook nog eens zes laadpalen.” PRODUCTIEPROCES We lopen met Ali door de fabriek. “Hier zijn alle hydraulisch aangedreven machines vervangen door elektrische. Hierdoor wordt bij de fabricage voor elke kilogram product, maar liefst 75%minder energie gebruikt! Verder monitoren we het real-time energieverbruik veel nauwkeuriger door 75 machines te koppelen aan ons energiemanagementsysteem. Je ziet nu in één oogopslag alle machines in de plattegrond staan en wat hun energieverbruik en status is. Zo krijg je veel meer inzicht in je energieverbruik. Zo koelen we onze producten nu met 24°C in plaats van 16 tot 18°C.” We komen in een afdeling waar installatiedozen volledig geautomatiseerd worden gemaakt met een spuitgietmachine. Een robotarm dropt ze na het vrijkomen in een krat. “Als de krat vol is, komt er een automatische heftruck aanrijden. Deze geavanceerde robot pakt de krat en weet precies waar hij die neer moeten zetten. Ze rijden gewoon door de fabriek: dat is veilig, want ze stoppen direct als ze een obstakel in de route waarnemen. Inmiddels wordt 20% van onze producten autonoom geproduceerd.” Ali laat een grijze, in plaats van de bekende blauwe, installatiedoos zien. “Wij zijn de eerste die deze dozen volledig maakt van gerecyclede kunststoffen. Van alle producten die momenteel de fabriek verlaten, wordt gemiddeld 27% geproduceerd met gerecyclede grondstoffen. Daarnaast streven we naar maximaal 2,5% uitval en afval om grondstoffen zo optimaal mogelijk te gebruiken. We zitten nu al op 4,9%.” GROENE ELEKTRICITEIT EN STRAKS GASLOOS De ingekochte elektriciteit is volgens Ali 100% groen en de circa 80.000 m3 gas die nu nog in de fabriek wordt gebruikt, wordt tot medio 2023 CO2 gecompenseerd door certificaten van een windmolenpark in South Dakota (USA). “Maar in 2023 wordt een warmte-/koude-opslag gerealiseerd, die de warmte, die in het productieproces wordt gegenereerd bij het spuitgieten, ondergronds opslaat voor verwarming in de wintertijd. De fabriek is dan volledig gasvrij.” KENNIS DELEN EN VERGAREN Volgens de fabrieksdirecteur is een open proces belangrijk bij de energietransitie. “Als werknemers robots op de werkvloer zien verschijnen, vrezen ze voor hun baan. Wij grijpen die kans aan om die mensen andere taken te geven, waar je normaal niet aan toekomt. Denk aan optimalisatie van de processen en een schone werkvloer.” Het valt me inderdaad op hoe schoon de fabriek oogt. “Kijk, daar is iemand aan het vegen. Daar heb je normaal geen tijd voor. Je wilt je toch plezierig voelen op je werk? Je leeft thuis toch ook niet in de rotzooi?” “ABB heeft zelf heel wat technologische kennis in huis, maar zonder partners zou dit traject veel moeizamer geweest zijn”, zegt Ali. “Die partners brachten extra technische kennis in, weten ook wat er lokaal speelt en wie je bij een gemeente of provincie moet aanspreken om sneller stappen te kunnen maken. Je kunt ook veel met techniek, maar we hebben gezien dat het van het begin af meenemen van al je medewerkers, belangrijk is voor het draagvlak van alle veranderingen. Er wordt dan sneller meegedacht in betere en praktische oplossingen. Werk dus bottom-up.” Ali besluit: “We hebben geleerd dat het belangrijk is om gewoon te starten met het proces van verduurzaming. Stel een projectmanager aan die verantwoordelijk is en een vast aanspreekpunt voor de transformatie. Zorg ook dat er ruimte, tools en budget is. Ga verder energieverbruik op steeds kleiner niveau meten, zodat je beter zicht hebt op energievreters. Investeer ook in samenwerking met de overheid en kennispartners. Stel verder hoge eisen aan cyber security, omdat je veel digitaliseert. En wat we niet mogen vergeten: je kunt als bedrijf je winstgevendheid ook verhogen door het nemen van al deze maatregelen. Denk alleen al aan de energiebesparing en verhoging van de kwaliteit! Tot slot vinden we het belangrijk om onze ervaringen te delen. Wij zeggen namelijk altijd: hoe meer je deelt, hoe meer je hebt!”  Volautomatische spuitgietmachine.  Ali el Abbassi, fabrieksdirecteur van Ede: “We zijn heel open en transparant over onze ervaringen op weg naar CO2-neutraal. Hopelijk krijgen we veel feedback, want we kunnen dit niet alleen.”  Fabriek en kantoor in Ede.  Energiemeting bij machine met EQmatic.

7 NUMMER 12 / DECEMBER 2022 ACTUEEL Bekisting binnen 15 minuten gereed voor gebruik Monteren, richten en stellen door slechts 2 personen www.gb.nl MADE IN HOLLAND VERNIEUWD TECHNIEKBOEK Ga naar onze website www.gb.nl om het vernieuwde techniekboek te downloaden Brandveilig bouwen met gepatenteerde gevelisolatie Naar aanleiding van de brand in de Grenfell Tower is er veel meer aandacht voor de brandveiligheid van een gevel. Toch is er nog steeds veel onduidelijkheid in de markt en weinig transparantie over de prestaties van gevelsystemen. Wat zijn nu precies de eisen en hoe weet je of een bepaalde constructie hieraan voldoet? Bouwbesluit is de (Euro)brandklasse. De brandklasse van een gevel is gerelateerd aan hoe snel deze vlam vat en hoe snel brand zich verder ontwikkelt. Bij het bepalen van de brandklasse van een gevelconstructie moet de hele opbouw in de eindtoepassing (enduse) worden beschouwd. Dus de gevelbekleding, draagstructuur en het isolatiemateriaal. Bij de combinatie van meerdere materialen, die elk afzonderlijk aan bijvoorbeeld brandklasse B of A voldoen, kan het zijn, dat de samengestelde constructie niet aan brandklasse B voldoet. De reden hiervan is dat het brandgedrag van de afzonderlijke materialen elkaar negatief kan beïnvloeden. Het is daarom belangrijk dat ook materialen met brandklasse B of A getest zijn in de toepassing. ADVIESBLAD DOOR BRANDVEILIGHEIDSEXPERTS In samenwerking met brandveiligheidsexperts van Nieman heeft IsoBouw een overzichtelijk adviesblad samengesteld met betrekking tot de brandveiligheidseisen van (geventileerde) gevels. Het adviesblad bevat heldere stroomschema’s voor het bepalen van de wettelijk vereiste brandklasse van een gevel. Voor woningen en overige gebouwen kan zo snel bepaald worden of de gevel aan brandklasse B, C of Dmoet voldoen. Het adviesblad bevat naast de stroomschema’s tevens een beknopte uitleg van de wetgeving rondom de relevante brandveiligheidsthema’s. Er wordt uitgelegd hoe je aan het Bouwbesluit en aan de naderende Wet Kwaliteitsborging kunt voldoen. BRANDVEILIG ISOLEREN MET SLIMFORT IsoBouw heeft haar gepatenteerde gevelisolatiesysteem SlimFort in combinatie met de meest gebruikte gevelbekledingen laten testen door Efectis. In het adviesblad zijn diverse geteste opbouwen opgenomen inclusief de behaalde prestatie. Samen met de door Nieman uitgewerkte principedetails om aan de brandwerendheidseisen te voldoen heeft u dus de zekerheid dat de gevels in uw project aantoonbaar voldoen aan de geldende brandveiligheidseisen. IN DE SPOTLIGHT Een belangrijk aspect van de brandveiligheidseisen is de vereiste brandwerendheid tussen twee brandcompartimenten. De eis wordt uitgedrukt in de minimale tijd in minuten die een brand nodig heeft om zich naar een ander brandcompartiment te verplaatsen. Deze uitbreiding kan via branddoorslag en/of brandoverslag plaatsvinden. Met het treffen van de juiste voorzieningen kan een gevel aan de eisen voldoen. (EURO)BRANDKLASSE Een andere belangrijke eis vanuit het ISOBOUW WWW.ISOBOUW.NL advertenties

PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND 8 Prijsstijging kalkzandsteen door fors gestegen energiekosten “Aannemers begrijpen soms niet dat onze kalkzandsteen 25% duurder is geworden. Helaas kunnen we niet anders, door de fors gestegen energiekosten. Wij zijn een energie-intensieve industrie, dus wij hebben extra last van de hoge energiekosten”, zegt Leon de Kok, directeur van MAKZ Kalkzandsteen. Hij baalt zichtbaar van de enorme prijsstijgingen en geeft graag openheid over de achtergronden. Daarnaast mogen de voordelen van kalkzandsteen niet worden vergeten. TEKST: ING. FRANK DE GROOT BEELD: MAKZ KALKZANDSTEEN Nee, het zijn niet de leukste tijden voor de energie-intensieve industrie. Mede door de oorlog in Oekraïne zijn de kosten voor gas en elektra enorm gestegen. “Aannemers denken dat wij die extra kosten wel op kunnen vangen, ‘want jullie maken toch veel winst’. Maar wij kunnen die fors hogere energiekosten echt niet zelf dragen. Wij staan ook met de rug tegen de muur: dit is echt een disruptie. Ik ben vorige week nog bij een groot bouwbedrijf geweest om volledig inzicht te geven in de achterliggende kosten. Daar zijn wij heel open in”, zegt Leon de Kok van MAKZ Kalkzandsteen uit Oosterhout. ACHTERGRONDEN PRIJSSTIJGING Kalkzandsteen wordt gemaakt van de natuurlijke producten kalk (5%), zand (90%), kalkzandsteenpuin (5 tot 10%) en water. Het zand is in Nederland volop voorradig en de kalk wordt ingevoerd uit België en Duitsland. “Voor kalkzandsteen wordt ongebluste kalk gebruikt. Dat krijg je door kalksteen te branden en dat kost veel gas. Hierdoor is kalk dit jaar fors duurder geworden en volgend jaar komt daar nog weer een hoog percentage bij”, aldus Leon. Een tweede uitdaging is de CO2 die vrijkomt bij het branden van kalksteen. “Wij hadden contact met een partij die betrokken was bij het ‘Porthos-project’. Dat project maakt de opslag mogelijk van CO2 uit het Rotterdamse havengebied in lege gasvelden onder de Noordzee. Voor het project is gebruikgemaakt van de bouwvrijstelling. Nu de bouwvrijstelling niet gebruikt mag worden, loopt dit project helaas vertraging op. Inmiddels is de CO2-heffing op kalk hierdoor al € 32,-/ ton.” Dan zijn er ook nog de stijgende transportkosten, door de gestegen dieselprijzen. “De dieseltoeslag is ook al 7%. En zand en grind worden per boot vervoerd. Ook de brandstof voor schepen is behoorlijk duurder geworden”, aldus Leon. TOEKOMST VOOR WATERSTOF? Samengevat is volgens Leon elektriciteit een factor 3 duurder geworden en gas een factor 6. “Maar je hebt toch een vast contract?, hoor ik dan. Ja, maar dat verloopt op een gegeven moment en de prijzen zijn nu zo hoog, dat een nieuw langdurig contract onbetaalbaar is. We kopen nu blokken energie in, bijvoorbeeld per maand of per kwartaal.” Uiteindelijk resulteren alle kostenstijgingen in een prijsstijging van MAKZ kalkzandsteen elementen en kleinformaten van 25%. “Daarvan is circa de helft een energietoeslag. De andere helft komt door de gestegen kalkprijs en vervoerskosten”, zegt Leon. De hoge prijzen voor gas dwingen de industrie na te denken over alternatieven, als waterstof. “Ik ga volgende week naar een waterstof-cursus. Uiteindelijk is de gasvoorraad eindig, dus we moeten ons verdiepen in duurzame alternatieven. Wij zitten hier bij een ondergrondse leidingstraat van het Rotterdamse havengebied. Voor ons pand loopt toevallig een ongebruikte gasleiding. Die leiding is bijvoorbeeld ook prima voor transport van waterstof te gebruiken.” MEETBARE DUURZAAMHEID De energiekosten mogen dan hoog zijn. op het gebied van duurzaamheid en circulariteit scoort kalkzandsteen ook hoog. Leon legt uit: “Uit de milieuprestatie vergelijking die door NIBE is opgesteld in 2021 blijkt dat de MKI (milieukostenindicator, red.) per m2 bij kalkzandsteenwanden in vergelijking met andere bouwmaterialen in dezelfde toepassing, het laagst is. Dat komt onder meer doordat kalkzandsteen wordt gemaakt van de natuurlijke producten kalk, zand, kalkzandsteenpuin en water. Kalkzandsteen heeft verder een levensduur van meer dan 75 jaar.” Kalkzandsteen leent zich ook prima voor hergebruik of recycling: “Breuk- en misproducten recyclen we. Onze strategische ligging aan de A27 en de A59, binnen een straal van 120 kilometer van de helft van alle bouwactiviteiten in Nederland en België, zorgt voor relatief weinig transportkilometers. De volgende stap is hergebruik van sloopmateriaal. We zijn samen met New Horizon – die gebouwen ontmantelt en restmaterialen oogst – aan het testen of we recycled bouwmateriaal als reststromen uit de bouw kunnen inzetten bij nieuwe productie.” Om de milieukosten voor alle producten inzichtelijk te maken is MAKZ Kalkzandsteen druk bezig om de Nationale Milieudatabase (NMD) te vullen met zogenoemde Categorie 1 Productkaarten. Dit is de hoogste categorie met getoetste ‘merk gebonden’ data van specifieke producenten en toeleveranciers. Er zijn ook Categorie 2 en 3 productkaarten. Categorie 2 bevat getoetste ‘merk ongebonden’ data van een branche of groep van producenten en leveranciers. De brancheorganisatie levert de data aan. Dan is er nog Categorie 3: deze bevat ongetoetste ‘merk ongebonden’ data in eigendom en onder beheer van Stichting Nationale Milieudatabase. Dit betreft zogenaamde ‘default’ waarden van milieu-informatie van producten. “Deze krijgen echter een toeslag voor een veiligheidsmarge van 30%. Daardoor komt de Milieukostenindicator MKI veel ongunstiger uit. NIBE heeft voor ons een Categorie 1 Productkaart gemaakt van een element, Met behulp van het softwareprogramma R<THiNK van NIBE maken we de overige productkaarten zelf. We hopen in de loop van 2023 alle productkaarten gereed te hebben. Dan kan iedereen de MKI berekenen van al onze producten. We merken namelijk dat steeds meer ontwikkelende aannemers daar naar gaan vragen.” OPKOMST PREFABRICAGE De kalkzandsteenindustrie heeft niet alleen te maken met de stijgende energiekosten en beperken van de milieukosten, maar ook de toenemende industrialisatie van het bouwproces. Dat vertaalt zich onder meer in toenemende prefabricage. Welke gevolgen heeft dit voor de kalkzandsteenindustrie? Leon: “De woningbouwopgave is enorm. Er zijn inmiddels in Nederland zelfs al geprefabriceerde kalkzandsteenwanden leverbaar, maar daar ligt niet de kracht van kalkzandsteen. Ons elementensysteem is namelijk al een vorm van prefab. Alle elementen komen op maat en gecodeerd naar de bouwplaats, inclusief wanduitslagen, waarop is te zien waar de elementen moeten komen. In feite is dit half-prefab, met als groot voordeel dat je tot kort voor de aflevering nog wijzigingen kunt doorvoeren en je flexibel bent met de leidingen die eenvoudig ingefreesd kunnen worden. En weet je: lijmen van kalkzandsteenelementen gaat ook erg snel.”  Productiehal met autoclaven.

9 NUMMER 12 / DECEMBER 2022 ACTUEEL Den Haag update Nieuws vanaf het Binnenhof UPDATE WKB: VERBOUW 6 MAANDEN LATER Zoals inmiddels bekend is de inwerkingtreding van de Omgevingswet verschoven van 1 januari 2023 naar 1 juli 2023. In antwoord op vragen van de Eerste Kamer heeft minister De Jonge in november echter aangegeven verbouwactiviteiten pas 6 maanden na inwerkingtreding onder gevolgklasse 1 te laten vallen. De inwerkingtreding van de Omgevingswet is verschoven naar 1 juli 2023. Dat stond in de brief die Hugo de Jonge, minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening op 14 oktober 2022 naar de Eerste Kamer heeft gestuurd. Belangrijkste reden voor de nieuwe datum is dat niet alle bevoegde gezagen de noodzakelijke handelingen geheel hebben getest. Ook is de oefentijd voor medeoverheden met het publiceren en muteren van omgevingsdocumenten te kort geweest. Tot slot is er hierdoor ook langer de tijd nodig voor het aanpassen van de punten die komen uit de testen. UITSTEL VERBOUW In antwoord op vragen van de Eerste Kamer heeft minister De Jonge in een brief van 14 november 2022 aangegeven dat verbouwactiviteiten pas zes maanden na inwerkingtreding onder gevolgklasse 1 te laten vallen. Dit om tegemoet te komen aan de zorg van de Eerste kamer – en Vereniging Eigen Huis – dat er mogelijk te weinig kwaliteitsborgers beschikbaar zijn. De Eerste Kamer vroeg de minister om een terugvaloptie te overwegen, maar dat wijst de minister af. Het eerst invoeren van geheel gevolgklasse 1 en bij ’tegenvallers’ het aantal bouwactiviteiten alsnog beperken wordt door de minister en betrokken partijen als onwenselijk gezien. Ook een ‘duaal’ stelsel wordt door kwaliteitsborgers en gemeenten niet gesteund vanwege het gevaar van ‘cherry picking’ door opdrachtgevers. Alleen voor de verbouwactiviteiten zal dus de Wkb verder worden uitgesteld en ingaan per 1 januari 2024. HOGERE GEVOLGKLASSEN Ondanks dat er naar de mening van minister De Jonge geen reden is om aan te nemen dat er onvoldoende kwaliteitsborgers zijn, komt hij de Eerste Kamer nu dus tegemoet door verbouw (preventief) vooralsnog niet mee te nemen. Tevens geeft de minister in zijn brief aan pas na vijf jaar het stelsel van de Wkb uit te breiden naar overige gevolgklassen 2 en 3. Frank de Groot Hoofdredakteur BouwTotaal  frank@handelsuitgaven.nl GROEI ARBEIDSPRODUCTIVITEIT IN BOUW IS LAAG Maurice van Sante Senior econoom ING Research  maurice.van.sante@ing.com In vergelijkingmet de industrie blijft de arbeidsproductiviteit in de bouwflink achter. Deze verdubbelde in de afgelopen 25 jaar bijna in de industrie. Hierdoor kan eenmedewerker in de industrie nu twee keer zoveel produceren in hetzelfde aantal uren. De industrie produceert door deze toenemende efficiëntie steedsmeer per arbeidsuur, waardoor producten vaak zelfs goedkoper worden. Denk daarbij aan elektronicawaarvan de prijzen lange tijd (tot voor de supply chain problemen, veroorzaakt door coronapandemie) zelfs daalden. In de bouw nam de arbeidsproductiviteit in dezelfde periode met ‘maar’ ongeveer 20% toe. De efficiëntie is daardoor in de totale bouw veel minder toegenomen dan in de industrie. Doordat industriële bedrijven veel grotere efficiëntieslagen hebben gemaakt dan de bouw, hebben ze ook minder prijsverhogingen hoeven door te berekenen. 100.000 MINDER BOUWVAKKERS NODIG BIJ 20% HOGERE ARBEIDSPRODUCTIVITEIT De lage groei van de arbeidsproductiviteit heeft niet alleen invloed op de prijzen. Ook de personeelstekorten blijven hierdoor structureel hoog in de bouw. In oktober 2022 kon bijna een vijfde van de Nederlandse aannemers niet alle werkzaamheden uitvoeren door personeelsgebrek. De verduurzamingsopgave en de bouw van nieuwe woningen kunnen hierdoor op termijn in de knel komen. Een extra productiviteitsgroei van bijvoorbeeld 20% kan de vraag naar extra bouwpersoneel al met 100.000 laten afnemen. BOUWMONITOR B&U Steigertraining voor leerlingen Nuborgh College Leerlingen van klas 3 en 4 van Nuborgh College Oostenlicht in Elburg kunnen sinds kort in de praktijk oefenen met het veilig opbouwen én afbouwen van een aluminum rolsteiger. Deze is ter beschikking gesteld door VSBlid Altrex en verhuurder Yelloo. Een enthousiaste vader – werkzaam bij Yelloo in Hattemerbroek – zag het belang om de leerlingen met het BWI-profiel (Bouw Wonen Interieur) kennis te laten maken met steigers. De firma Yelloo verhuurt steigers en steigermateriaal, personen-goederenliften en hangbruginstallaties, die ingezet worden door vakmensen voor het verrichten van werkzaamheden op hoogte. SCHENKING Voor deze informatieve en praktijkgerichte kennismaking, schenken Yelloo en Altrex, producent van klimmaterieel, een aluminium rolsteiger aan de school. Auke Oosten (Coördinator Technische Beroepsprofielen), van het Nuborgh College stond verbaasd te kijken toen ‘opeens’ een steiger op het schoolterrein stond. Onder bezielende begeleiding van experts van Yelloo en Altrex, hebben de leerlingen Flip Blaauw, Simon Bakker en Niels Broekhuis de cursus succesvol afgerond. Met de handleiding in de hand én de laatste regelgeving in gedachten, is de steiger volledig én veilig opgebouwd. Wat volgt is een jaarlijkse keuring van de geleverde materialen, waarbij – in geval van gebruikerssporen – deze worden hersteld of vervangen. De leerlingen leren op deze manier in de praktijk hoe je veilig een steiger op- en afbouwt. Veiligheid staat namelijk altijd voorop – zeker bij werken op hoogte. De circa 60 leerlingen krijgen jaarlijks een meeloopdag bij zowel Altrex als Yelloo om kennis te maken met het bedrijfsleven.

PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND 10 Luchtdicht bouwen is nodig voor verduurzaming van vastgoed Bij een renovatie om te verduurzamen, gaan er heel wat bouwdelen de constructie in, uit of er nieuw tegenaan, wat direct voor talrijke afdichting vraagstukken zorgt. Bij nieuwbouw wordt vandaag de dag zoveel geprefabriceerd en modulair gebouwd dat bij de industriële productie behoefte is aan kennis van luchtdichte aansluitingen en de meest geëigende producten daarvoor. CPG Europe heeft een groot aantal productmerken voor een breed scala aan bouwtoepassingen. Producten die worden gecombineerd met specialistische services, ondersteuning en systemen. Paul Visser, manager business strategy & marketing van CPG Nederland: “Juist op het vlak van gecombineerde oplossingen is het praktisch dat we producten en systemen op elkaar afstemmen, zodat je daadwerkelijk verder komt met je renovatie- of nieuwbouwproject. Bijvoorbeeld om het project te laten voldoen aan de eisen van luchtdicht bouwen.” Paul Visser: “Op het moment dat bijvoorbeeld een portiekflat duurzaamwordt gerenoveerd, is er veelal tegelijkertijd sprake van balkon- en galerijvloeren die moeten worden gecoat, van de nodige betonreparaties, van het isoleren van gevelpanelen, plaatsen van isolerende beglazing en overal kierdichting om de woningen voldoende luchtdicht te krijgen. Vergeet ook niet de brandwerende maatregelen, zoals het veiliger maken van doorvoeren in brandwerende constructies. Dan is het mooi dat je al deze benodigde producten bij CPG onder één dak vindt, bij een gesprekspartner die snapt wat zowel de gebouweigenaar als een VVE en bewoners beweegt.” Onder CPG vallen de productmerken illbruck (afdichtings-, verlijmings- en isolatieprojecten), Nullifire (brandwerende coatings en afdichtingsoplossingen), Tremco (waterdichting, vloeren en beglazingsindustrie), Flowcrete (vloercoatings), Vandex (beschermen, waterdicht maken betonconstructies), Dryvit (externe gevelisolatie- en afwerkingssystemen) en Nudura (geïsoleerd betonbekistingsysteem). “Het is misschien een open deur als je zegt dat je alles onder één dak hebt, maar de dagelijkse praktijk van de bouw is dat je veel van bovengenoemde producten op een renovatie- of nieuwbouwproject tegenkomt. Dan wil je dat die producten onderling matchen. Op alle productielocaties van onze productmerken zit een Research & Development afdeling die doorlopend oplossingen voor de bouw weet te verbeteren. Onder de CPG-vlag werken wij met Centers of Excellence om onder andere al die producten te integreren tot doeltreffende systeemoplossingen.” VOORLOPER IN LUCHTDICHT BOUWEN “Zo ook op het gebied van luchtdicht bouwen”, vervolgt Visser. “Onder productmerk illbruck hebben wij een compleet luchtdichtheidsconcept ontwikkeld. Wij willen de corporatie, gebouwbeheerder, VvE, aannemer, architect en adviseur namelijk graag ontzorgen bij luchtdicht bouwen. Het was pakweg 25 jaar geleden dat we luchtdichtheid op de kaart zetten door uitleg te geven over de mogelijkheden en effecten. Dat was in het belang van iedereen, van de woningbezitter tot de corporatie en van de aannemer tot de overheid die wees op energiebesparing. De laatste jaren is luchtdicht bouwen in een stroomversnelling gekomen met alle normen en meetmethoden en nu is alom de vraag hoe je aan de eisen kunt voldoen. Nog altijd leggen wij net als vroeger het zwaartepunt op technische en praktische adviezen. Het gaat ons niet zozeer om product X, IJ of Z, het gaat om de juiste maatregelen in de juiste situaties. Daar past uiteindelijk ook het juiste product bij, maar je moet beginnen met advies, kennis en vaardigheid rond een duurzame renovatie of nieuwbouw. Naast onze adviezen kunnen wij medewerkers op de bouwplaats trainen in producten en systemen voor luchtdicht bouwen. Verder hebben wij partnerships opgezet om ‘handjes op de bouwplaats’ te kunnen organiseren als behoefte is om producten toe te passen. Producten gaan bij CPG samen met duurzame oplossingen en welkome ondersteuning. Die toegevoegde waarde kent men inmiddels bij al onze productmerken.” Paul Visser wijst op de komende Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb). “Dan wordt het voor bouwers belangrijk om kwaliteit vast te leggen en te (laten) controleren. Hoe praktisch is het dan om te werken met adviezen, systemen en een Wkb-checklist waarbij wij garanties afgeven? Dat geldt zowel voor nieuwbouwprocessen als renovatieprojecten. Nogmaals, elk element dat je aanpast of vernieuwt, vraagt om nieuwe afdichting, verlijming en nabehandeling. In 9 van de 10 situaties gebruik je daarbij productmerken van CPG.” HULP BIJ KEUZES Daarom nodigt Paul Visser alle partijen uit om een aanvraag te doen als men hulp nodig heeft bij luchtdichtheid bij duurzame renovaties of bij prefab en modulaire bouwprocessen, waar vaak net even een ander type afsluitband nodig is dan een standaard product. “Wij hebben er als productleverancier net als alle bouwpartijen belang bij dat luchtdicht bouwen bij projecten goed gebeurt en geen problemen oplevert. Bij onze onderneming werken veel ‘techneuten’ die weten waar de pijnpunten van luchtdicht bouwen zitten en u op weg kunnen helpen bij keuzes. De samenhang van maatregelen, producten die elkaar versterken bij oplossingen, een goede werking van de installatietechniek dankzij het afdichten van kieren, alle aspecten komen in de adviezen voorbij. Die adviezen kunnen overigens integraal of gesplitst naar product zijn. Wij kunnen tevens bouwdetails uitwerken, ook in BIM. Onze producten worden veelal via de bouwmaterialen- en ijzerwarenhandel betrokken, inclusief advisering via hun specialisten. Maar u bent evengoed bij CPG Nederland welkom voor uw advies in luchtdicht bouwen en renoveren.” Informatie: www.cpg-europe.com

11 NUMMER 12 / DECEMBER 2022 ACTUEEL SNEL GEBOUWD Modulaire oplossingen voor alle huisvestingsvragen Snel gebouwd De kracht van prefab TEKST: ING. FRANK DE GROOT BEELD: ALGECO Ondernemers willen met hun core-business bezig zijn en niet met hun huisvesting. Om een bouwproject goed uit te kunnen voeren is goede huisvesting nodig voor zowel het UTA- als CAO bouwplaatspersoneel. Ook is er opslag nodig voor materialen en één of meerdere werkplaatsen. “Als er tijdelijke huisvesting benodigd is dan leveren wij dat”, zegt Andreas Zonnenberg, van Algeco Bouw &Winkels. Maar ook wie zoekt naar modulaire oplossingen voor kantoor-, winkel- en schoolruimten, bij evenementen of in de industrie (zie kadertekst) kan bij dit toonaangevende bedrijf in modulaire bouw in binnen- en buitenland terecht. Sinds 1 november 2019 zijn het van oudsher bekende BUKOHuisvesting, BUKO Bouw & Winkels en BUKO Bouwsystemen onderdeel gingsmelders, buitenverlichting, rolluiken, hekwerken en raam- en deurstangen. Zelfs de verzekering is te regelen!” MODULAIRE EN AANPASBARE HUISVESTING De modulaire units van Algeco zijn meestal gebaseerd op de standaard maat van 6 x 3 meter met een hoogte van circa 2,60 tot 2,80 meter, hoewel afwijkingen mogelijk zijn. De indeling van tijdelijke gebouwen met deze unit kan de gebruiker zelf bepalen. Er is een hoge mate van flexibiliteit in ontwerp zoals de positie van binnenwanden, ramen en deuren. In de basis zijn er drie producttypes die lopen van eenvoudig naar luxe. “Maar nogmaals, modulair wil bij ons niet zeggen dat het standaard is. Samen met de klant kijken we naar de uiteindelijke invulling van zijn wensen. En dankzij onze aanvullende oplossingen zoals schottenketen en zelfs prefab systeembouw kunnen we voor iedere tijdelijke ruimtebehoefte een oplossing leveren”, aldus Andreas. Het is een constant meebewegen met de markt. Andreas besluit: “Omdat wij de totale huisvesting met diverse bouwsystemen kunnen regelen, kunnen we ook snel anticiperen op marktontwikkelingen. Zoals de acute vraag naar huisvesting voor asielzoekers, test- en vaccinatieruimtes en grote opslagruimtes. . Uiteindelijk kan een opdrachtgever behoorlijk in zijn kosten besparen door zich alleen te focussen op het project. Het up-to-date houden van de huisvesting leidt tenslotte alleen maar af. Totale ontzorging dus!” Als klein of groot bouwbedrijf of als zzp’er heb je alle aandacht nodig om een project binnen de gestelde kwaliteitseisen, tijd en kosten succesvol af te ronden. Is het dan geen fijne gedachte dat Algeco de totale huisvesting en opslagruimten bij een bouwproject kan verzorgen? Van eenvoudig tot luxe en desgewenst inclusief complete inrichting. Van bezit naar gebruik dus, waarbij het bedrijf zich kan focussen op de core-business. Daarnaast biedt het bedrijf ook prefab oplossingen voor andere functies. VAN STEMLOKAAL TOT KASSA Algeco biedt prefab totaaloplossingen voor alle denkbare toepassingen. Wat te denken van units voor Floriade Expo 2022 in Almere. Hier verzorgde Algeco units die onder andere dienden als kassa’s, verhuur van kinderwagens, rolstoelen en lockers, een infobalie en zelfs een café waar je een kopje koffie kon drinken. Daarnaast regelde het bedrijf een kantine voor chauffeurs en andere ruimtes op het terrein. Alle units zijn door het Algeco-team volledig ingericht, voorzien van de nodige basisveiligheid en aangepast aan de wensen van de klant. TOEGANKELIJK STEMLOKAAL Een geheel andere dienst zijn de mobiele stembureau’s. Deze zijn ideaal voor publiekstrekkende locaties, zoals winkelcentra of treinstations. Ook in woonwijken waar geen (geschikt) openbaar gebouw in de buurt is, kan een mobiele stembureau geplaatst worden. Met een mobiel stemlokaal biedt een gemeente de kiezer de mogelijkheid dichtbij huis of werk te stemmen, waardoor de ‘stemdrempel’ verlaagd wordt. Tevens is de toegang tot de stembureaus rolstoelvriendelijk te maken, wat overigens een vereiste is voor een mobiel stembureau. De stembureaus bevatten meubilair, verwarming, ramen met rolluiken en elektriciteit. Optioneel is er de mogelijkheid tot sanitair, koelkast en oprijmiddelen. van Algeco Netherlands. “Op dit moment staan op de bouwplaatsen van vele grote en kleine bouwprojecten wel één of meer van onze units of schottenketen. Denk aan grote projecten, zoals de bouw van een nieuwe zeesluis, de renovatie van een tunnel of een grote woontoren”, aldus Andreas. En dat kan van alles zijn: bouwketen, schaftwagens, sanitair-units, combi- en/of opslagcontainers, schottenketen, Romneyloodsen of Varianthallen. Soms wel voor 1.000 mensen. Maar ook MKB-bedrijven maken gebruik van onze units. Zelfs een zzp’er kan voor een grote schilderklus beschikken over bijvoorbeeld een mooie schaftwagen, inclusief sanitair.” HUREN OF KOPEN? “Huren biedt veel voordelen ten opzichte van kopen. In principe kunnen wij de totale huisvesting en opslag verzorgen en heeft het bouwbedrijf daar geen omkijken meer naar. Gaat er iets kapot, dan zorgen wij voor vervanging. En het bouwbedrijf kan altijd beschikken over de meest actuele voorzieningen. Vandaar dat we vooral verhuren. Maar kopen kan natuurlijk ook. Daarbij is terugkoop na gebruik mogelijk”, vertelt Andreas. Voordeel van verhuur is ook dat gebruikte units weer bij Algeco terugkomen. “Deze worden weer refurbished en kunnen zo nog lange tijd functioneren. Bij normaal gebruik gaan ze wel 35 tot 40 jaar mee. Dan heb je met recht een circulair product”, zegt Annemiek Glorie, Branchemanager Algeco Netherlands. “Het is dan ook niet verwonderlijk dat Algeco langdurige partnerships heeft met veel bouwbedrijven, maar ook bijvoorbeeld met gemeenten en stichtingen als het gaat om tijdelijke huisvestingsproblematiek rond scholen, asielzoekers of evenementen.” TOTAALINRICHTING Wie volledig ontzorgd wil worden kan kiezen voor ‘360° services’. “Dat staat voor totaalinrichting. Alles dat een relatie heeft met huisvesting of opslag kunnen wij ook verzorgen”, zegt Annemiek. Andreas vult aan: “Wat wil een uitvoerder? Die wil goed kunnen zitten, een aangename binnentemperatuur en een goed koffiezetapparaat. En gaat de stoel kapot? Dan vervangen we die.” Feitelijk kan Algeco alles leveren: stoelen, tafels, kantoorkasten, kledingkasten, dryinglockers, whiteboards, prullenbakken en kapstokken. Maar ook sanitair, verlichting, raam- en vloerbekleding is mogelijk of een compleet ingerichte keuken. Voor klimaatbeheersing kan ook alles worden geregeld, zoals airco’s en verwarming. “En dan zijn er nog de brandveiligheidsaccessoires, zoals rookmelders, brandmelders en brandblussers. Maar denk ook aan inbraakpreventie met bewe-  Units op de Floriade.  Stemlokalen in Hilversum.

VOOR AL JOUW BOUWMATERIALEN EN MEER.. WWW.RAABKARCHER.NL Bouwmaterialen daar gaat ons hart sneller van kloppen! Het verhaal van Raab Karcher dateert uit 1848 en sindsdien zijn wij een betrouwbare partner voor jou als ondernemer in de bouw. Als ervaren specialist voeren wij producten en merken die beschikken over een hoge kwaliteit en lange levensduur. Wij bieden alles onder één dak. Ons assortiment en aanvullende diensten bevatten alles wat jij nodig hebt als professioneel vakman. RAAB KARCHER: DÉ SPECIALIST IN PREFAB BOUWEN • Professionele begeleiding van jouw project • Onafhankelijk advies, gebaseerd op huidige wet & regelgeving • Coördinatie van verschillende prefab bouwdelen binnen 1 project • Voor jou 1 aanspreekpunt GREENWORKS: HÉT DUURZAAMHEIDSLABEL VOOR BOUW- EN INSTALLATIEMATERIALEN Een duurzaam bedrijf zorgt ervoor dat het een positieve invloed heeft op de rest van de wereld en de toekomst hiervan, zowel op het gebied van mens, milieu als maatschappij. Raab Karcher heeft daarom het Greenworks label ontwikkeld. Circulair en duurzaam bouwen met Greenworks is integraal bouwen met oog voor bouw- en installatiematerialen. Een duidelijk herkenbaar assortiment ‘groene’ producten, die bijdragen aan een duurzaam gebouwde omgeving. FSC® of PEFC™ gecertificeerde keuken Driedubbele beglazing • Engineering in eigen beheer • Tekenwerk, ook in 3D uitvoering • Door korte lijnen snelle productie • Nauwkeurige planning en afstemming SCAN DE QR CODE EN BEKIJK ONZE GREENWORKS FILM!

13 NUMMER 12 / DECEMBER 2022 ONDERNEMER Snel verdiend Fiscaliteit & subsidie Eindejaar tips WKR inzake kerstpakketten, geschenken en de DGA 1. ONBELASTE VERGOEDINGEN EN VERSTREKKINGEN AAN WERKNEMER De werkkostenregeling (WKR) geeft u als werkgever de mogelijkheid om een bepaald percentage van uw totale loonsom te besteden aan onbelaste vergoedingen en verstrekkingen aan uw werknemer. Het gaat hier om vergoedingen die niet direct gelinkt zijn aan de werkzaamheden. U kunt daarbij denken aan personeelsfeesten, bedrijfsfitness, kerstpakketten of een bonus. Eindheffing Het is belangrijk om als werkgever niet meer te besteden dan volgens de vrije ruimte is toegestaan. Besteedt u meer geld aan de vergoedingen en verstrekkingen? Dan betaalt u alsnog loonbelasting over dit bedrag, maar dan in de vorm van een zogenoemde eindheffing van 80%. Om deze hoge kosten te voorkomen, is het belangrijk om goed op de hoogte te zijn van wat wel en niet binnen de vrije ruimte valt. In 2022 is de vrije ruimte over uw fiscale loon tot en met € 400.000,-: 1,7%. Over het bedrag van de loonsom boven € 400.000,- is de vrije ruimte in 2022: 1,18%. Komt het bedrag dat u onbelast besteedt, boven de grens van de vrije ruimte? Dan moet u over het gedeelte dat boven de grens komt, 80% belasting betalen. 2. KERSTPAKKET IN DE LOONHEFFINGEN: ZO MOET DAT! Als een werkgever aan zijn werknemers een kerstpakket uitdeelt, moet hij de waarde van dat pakket op de juiste manier opnemen in de administratie. Doet hij dat niet, dan moet de ontvanger er belasting over betalen en dat maakt een kerstgeschenk een stuk minder zalig. Deelt een organisatie een kerstpakket uit aan werknemers, dan is het niet de bedoeling dat de waarde van zo’n pakket bij het belaste loon van de werknemer wordt geteld. In dat geval zou de werknemer er immers uiteindelijk zelf inkomstenbelasting en premie volksverzekeringen over betalen. Om kerstpakketten onbelast te laten, moet de werkgever ze aanwijzen als eindheffingsloon en onderbrengen in de vrije ruimte. Ook voor de werkgever is dit gunstig: er zijn dan geen werkgeverslasten verschuldigd over de waarde van de pakketten. De werkgever betaalt er alleen 80% eindheffing over als hierdoor de vrije ruimte van de werkkostenregeling wordt overschreden. 3. EINDHEFFING VOOR GESCHENKEN AAN DERDEN Krijgen uitzendkrachten en freelancers die voor een werkgever werken hetzelfde kerstpakket, dan is het gebruikelijk dat de werkgever de eindheffing hierover voor haar rekening neemt. Voor het berekenen van de eindheffing voor geschenken aan derden is de waarde van het geschenk van belang. • Is de waarde van het geschenk niet meer dan € 136,-, dan geldt een eindheffingstarief van 45%. • Is de waarde hoger dan € 136,-, dan is over de volledige waarde van het geschenk, en dus niet alleen over het deel boven de € 136,-, 75% eindheffing verschuldigd. In de loonaangifte moet het bedrag van de eindheffing worden vermeld in de rubriek ‘eindheffing publiekrechtelijke uitkeringen en tijdelijke knelpunten van ernstige aard’. De organisatie moet de freelancer of uitzendkracht bovendien laten weten dat de eindheffing al is afgedragen. 4. DGA EN DE WERKKOSTENREGELING Dewerkkostenregeling (WKR) geldt ook voor deDGA. Uheeft twee opties waardoor de WKR óók voor deDGA gunstig uitpakt: benut de vrije ruimte optimaal óf verlaag uwDGA-salarismet demogelijkheden binnen deWKR. Optie 1: Biedt vrije ruimte mogelijkheid voor vergoeding? Waarom is overschrijding vrije ruimte vaak voordelig? Umag een vergoeding of verstrekking tot een bedrag van € 2.400,- sowieso aanmerken als ‘gebruikelijk’. U hoeft dit dus niet verder te onderbouwen en dit bedrag hoeft niet te voldoen aan de maximum afwijking van 30 procent van wat gebruikelijk is. Overschrijdt u het totaal van de vergoedingen en verstrekkingen in de vrije ruimte? Dan moet u hierover een eindheffing van 80 procent betalen. Dit lijkt nadelig, maar de 80 procent eindheffing pakt vaak voordeliger uit dan uitkeren via uw reguliere loon. U doet er als DGA goed aan te bekijken of er voldoende vrije ruimte is om uzelf een vergoeding van € 2.400, = toe te kennen. Waarom is overschrijding vrije ruimte vaak voordelig? Als het totaal van de vergoedingen, verstrekkingen en terbeschikkingstellingen de vrije ruimte overtreft, bent u als werkgever een eindheffing van 80 procent verschuldigd over het meerdere. Echter, pakt de 80 procent eindheffing vaak voordeliger uit dan via regulier loon. Hoe zit dit? Voorbeeld DGA is enige werknemer. Holding BV wil aan de DGA, als enige werknemer, een netto vergoeding van € 2.400,- toekennen. Stel dat het tarief waartegen de belastingdienst de werknemer belast 49,5 procent is. Om op € 2.400,- netto uit te komen, moet de BV als werkgever een vergoeding toekennen van € 4.752,50, omdat: bruto vergoeding is € 4.752,50. Af: 49,5% loonheffing: € 2.352,50. Netto vergoeding: € 2.400,-. Maar stel: berekening WKR-vergoeding € 2.400,-. Uw loon als DGA is € 100.000,-. Dan is de vrije ruimte van de WKR € 1.700,- (maximaal 1,7 procent, 2022) en de overschrijding is € 700,-. De WKR-heffing bedraagt dan € 560,-. Het voordeel van toepassing van het eindheffingsregime is dan € 2.352,50 - € 560, = is € 1.792,50. Voor uw partner geldt dat die als werknemer van de BV ook € 2.400,- mag ontvangen ten laste van de vrije ruimte. Optie 2: ‘Verlaag’ gebruikelijk DGA-salaris met de WKR De gebruikelijk-loonregeling bepaalt dat uw DGA-salaris minimaal het hoogste van de volgende bedragen moet zijn: • 75 procent van het salaris uit de meest vergelijkbare dienstbetrekking; • hoogste salaris van werknemers die in dienst zijn binnen het familiebedrijf; € 48.000,- (2022). De WKR kan het uit te keren DGA-salaris verlagen, waardoor u minder loonheffing hoeft te betalen. De gebruikelijk-loonregeling sluit aan bij het loonbegrip voor de loonbelasting, inclusief de bijtelling voor de auto en omvat ook eindheffingsbestanddelen. Umag dus de vergoedingen en verstrekkingen die u als eindheffingsbestanddeel onder de vrije ruimte van de WKR brengt, inclusief gerichte vrijstellingen zoals reis- en andere kosten, ook tot uw gebruikelijk DGA-salaris rekenen. Voorbeeld DGA-salaris (75 procent salaris uit de meest vergelijkbare dienstbetrekking): € 75.000,-. Bijtelling auto: € 10.000,-. Aangewezen WKR-eindheffingsbestanddelen: € 5.000,-. Uit te keren DGA-salaris: € 60.000,-. Er is ook nog een derde optie, namelijk het gebruik van de WKR voor de DGA of werknemer met studerende kinderen. Raadpleeg daarvoor uw adviseur. Bronnen: grantthornton.nl en rendement.nl Dit keer geef ik eindejaar tips over met maximum aan onbelaste vergoedingen en verstrekkingen aan uw werknemer en hoe u de waarde van het kerstpakket in de administratie moet opnemen. Verder aandacht aan de eindheffing voor geschenken aan derden en de werkkostenregeling (WKR) voor de DGA. John A.W.J.M. Brands MBA Directeur Kubus Onderneming Support Kubus Administratieve Dienstverlening en Accountancy  john.brands@kubus.nl www.kubus.nl

RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=