BouwTotaal 6 - 2021

PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND 18 Praktijkervaringen in twee proeftuinen Nagele gasloos door centrale seizoensopslag voor warmte Nagele, een dorp in de Noordoostpolder, is het enige dorp in Nederland waar alle gebouwen platte daken hebben. Vandaag de dag wil Nagele opnieuw van zich doen spreken: het wil het eerste aardgasvrije dorp in Nederland worden. Als onderdeel van het uitvoeringsplan ‘Nagele in Balans’ wordt in Nagele momenteel gewerkt aan de aanleg van een warmtenet met een HoCoSto-systeem als warmteopslag. “De aanpak in Nagele is vooral vooruitstre- vend omdat we een totaal ander warmtecon- cept toepassen. Als je proeftuin bent, moet je iets uitproberen dat nog niet eerder is gedaan”, vindt Rutger Bergboer, projectleider van coöperatie Energiek Nagele, die in 2017 het initiatief nam omNagele te verduurza- men. Er werd samen met een aantal partners een prijsvraag uitgeschreven waarbij archi- tecten, energiespecialisten, ondernemers en technische universiteiten werden opgeroe- pen met vernieuwende ideeën te komen op het gebied van duurzame energie. De jury koos unaniem voor het concept plan ‘Nagele in Balans’ van Boom, HoCoSto, Sacon en INNAX, waarbij woningen energie krijgen met een centrale seizoensopslag voor warmte. De platte daken van Nagele worden gebruikt voor vacuümbuis collectoren die energie opwekken, in de vorm van warm water. Het warme water van de thermische zonnecollectoren wordt via een warmtenet afgevoerd naar een ondergrondse, goed geïsoleerde opslagtank. In de winter wordt hieruit warmte geleverd aan de omliggende woningen. POSITIEVE BUSINESSCASE VOOR RIJTJESHUIZEN Het concept is elders al een-op-een toe- gepast, maar nog niet eerder in een hele woonwijk. Bergboer: “We zijn daarom in februari 2021 gestart met acht woningen en een voormalig schoolgebouw. Eén van de woningen kwam recent vrij en die gebruiken we als voorbeeldwoning tijdens dit project. Met dit voorbeeldproject doen we kennis en ervaring op die wordt meegenomen naar de volgende woonhoven.” In het grasveld dat tussen de woningen en de school ligt, komt in de zomer een HoCoSto seizoensbuffer van 1000 m³ met een piekbuffer van 24 m³. Op basis van het koudste jaar (het hoogste aantal graaddagen) in de afgelopen twaalf jaar is de maximaal benodigde warmte vastgesteld, en de configuratie van de buffers, collectoren en warmtepomp bepaald. Intentie is om de gas- gestookte CV-ketel, die nu nog in de school als back-up achter de hand wordt gehouden, na twee seizoenscycli te verwijderen. De businesscase is met name positief voor het oudere deel van Nagele, waar voorname- lijk rijtjeshuizen staan. “De leidingen van het warmtenet gaan hier via een ‘zonneschoor- steen’ (soort leidingschacht) aan de zijkant van het woonblok omhoog, lopen over alle daken, en gaan dan via de bestaande rook- gasafvoer van de cv-ketel naar de afleverset in de woningen. Bewoners hoeven zelf dus niets te doen in hun woning waardoor het ook haalbaar is voor bewoners met een smallere beurs. In het nieuwere deel van Nagele staan vooral twee-onder-een-kapwo- ningen. Daar moet de leiding bij iedere twee woningen aangebracht worden, waardoor de aanlegkosten hoger uitvallen. Voor dit deel van het dorp zullen we daarom het ontwerp verder optimaliseren en innoveren.” OBSTAKELS Er is gedurende de voorbereiding al veel geleerd. Soms waren er onderweg obstakels, vertelt Bergboer. “We liepen er tegenaan dat in eerste instantie de subsidie Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaat- transitie (SDE+) niet mogelijk was voor ons systeem. Daarvoor moet je minimaal 200 vierkante meter aan collectoren plaatsen en bovendien is deze subsidie perceelgebonden. Onze daken zijn natuurlijk nooit 200 vier- kante meter per perceel, maar de collectoren staan wél met elkaar en met de seizoensbuf- fer in verbinding. Het is één systeemwaarbij ook de buffer in een perceel ligt. ‘Zo simpel werkt het niet’, kregen we aanvankelijk te horen. Omdat we in overleg bleven én omdat we een proeftuin zijn, hebben we uiteindelijk toch toestemming gekregen, maar we zijn er driekwart jaar mee bezig geweest.” ZEGGENSCHAP De zeggenschap over het warmtesysteem bleek een ingewikkeld vraagstuk, waarover goed moest worden nagedacht. “Er zijn drie partijen: de gemeente, de woningcorporatie en de woningeigenaren verenigd in Energiek Nagele. De corporatie heeft 185 woningen; hoeveel aandelen of zeggenschap moesten zij krijgen? De subsidie vanuit het Programma Aardgasvrije Wijken loopt via de gemeente, dus die wil ook iets te zeggen hebben. En onze woningeigenaren natuurlijk ook. Maar hoe moest de zeggenschap tussen die par- tijen verdeeld worden?” Uiteindelijk is besloten om een stichting op te richten die voor 100 procent aandeelhouder wordt van een warmte bv. “Deze stichting heeft een ideëel doel: de winsten moeten ten goede komen aan Nagele en eventuele vol- gende projecten. Alle drie de partijen hebben evenveel zeggenschap, en daarboven hangt een Raad van Toezicht. Met deze constructie krijgen we geen gedoe over aandelen en het ideële doel – voor en door het dorp – blijft overeind. Als we later besluiten toch in zee te willen met een ander warmtebedrijf, zal dat bedrijf onze uitgangspunten moeten onderschrijven, die juridisch geborgd zijn. Hiermee voorkomen we dat er te veel geld naar partijen gaat die geen binding hebben met het dorp.” MEER WETEN? Op www.energieknagele.nl staan plannen, schetsen en de laatste ontwikkelingen over de overstap naar aardgasvrij in Nagele.  De platte daken worden gebruikt voor vacuümbuis collectoren die energie opwekken, in de vorm van warm water. Het warme water wordt via een warmtenet afgevoerd naar een onder- grondse, goed geïsoleerde opslagtank. In de winter wordt hieruit warmte geleverd aan de omlig - gende woningen.  Voorbeeld van een HoCoSto seizoensbuf - fer.  Foto: Kick Smeets. In 46 gemeenten wordt binnen proeftuinen gewerkt aan het aardgasvrij maken van een woonwijk, dorp of buurt. Tussen 2018 en 2022 wordt door het hele land ervaring opgedaan. Hoe pak je dat aan, een wijk aardgasvrij maken? Het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) deelt de eer- ste ervaringen. BouwTotaal koos voor de praktijkervaringen in de proeftuinen in Nagele (Noordoostpolder) en Overvecht-Noord (Utrecht). Het aardgasvrij maken van hele wijken blijkt een complexe opgave die een goede voorbereiding vereist. TEKST: ING. FRANK DE GROOT EN PROGRAMMA AARDGASVRIJEWIJKEN (PAW)