BouwTotaal 4 - 2021

13 NUMMER 4 / APRIL 2021 THEMA HOUTBOUW Intussen zijn veertien andere gebouwen in ontwerp of uitvoering. Bijna voltooid (2021) zijn HAUT (73 meter, 21 verdiepingen, 50 appartementen/2 penthouses) van Team V Architectuur en Stories (45 meter, dertien- laags, 29 woningen, 6 commerciële ruimtes en een dakterras voor stadsboeren) van Olaf Gipser Architects. Gebouwen en architec- tenbureaus alle in Amsterdam. Wel zo spectaculair worden drie volgende projecten. SAWA in Rotterdam (50 meter; Mei architects and planners Rotterdam, zie artist impression) is een weelderige groen- cascade, nog voor gereedkoming in 2023 met de ARC20 Innovation Award bekroond. The Dutch Mountains in Eindhoven van Studio Marco Vermeulen Rotterdam is een U-achtig gebouwmet sterk gestileerde poten van 150 en 110 meter hoog (2024). En het terrasvor- mige Treehouse van PLP Architecture Lon- den rijst naast station Rotterdam-Centraal 140 meter de lucht in (2024). UITVOERINGSVARIANTEN Er zijn vijf uitvoeringsvarianten, in allerlei materiaalverhoudingen: 1. Constructie van kruislaaghouten wanden en vloeren. 2. Constructie van gelamineerde kolommen en liggers met kruislaaghouten wanden en vloeren. Als varianten kunnen ook gelami- neerde gevelkolommen, hsb-elementen en gelamineerd fineerhout dienen. 3. Modulaire opzet in een stapeling van houten modules, al of niet met hout-be- tonvloeren. Verschillende fabrikanten leveren modulesystemen, ook voor laag- en middelhoogbouw. 4. Constructie van één of meer betonnen kernen (trappenhuis/liftschacht), waar- omheen de kruislaaghouten elementen zijn geordend. En mogelijk gelamineerde kolommen/liggers. 5. Exoskelet (uitwendige vakwerkconstruc- tie) met invullingen van kruislaaghout, eventueel in modulaire opzet. 10% van de wereldwijde houten hoogbouwprojecten heeft deze opbouw. Kruislaaghout Landen bouwen meestal met de materialen, waarvan de grondstoffen binnen de grenzen voorkomen of groeien. Europa past Europees vuren toe in kruislaaghout, het belangrijkste product voor houthoogbouw. Dit ‘supertri- plex’ is opgebouwd uit kruislings gelijmde lamellen in drie, vijf, zeven, negen of elf lagen. Voor een mooie zichtkwaliteit kunnen de bui- tenste lamellen uit bijvoorbeeld zilverdennen of lariks bestaan. De maximale afmetingen zijn 18,50 x 3,50 x 0,50 meter; daarmee zijn wanden en vloeren in één keer te overspan- nen. Deuren, kozijnen en leidingdoorvoeren worden meteen uitgefreesd. Door het grote formaat, de geweldige schijfwerking en de uitstekende statische belastbaarheid is er vrij mee te ontwerpen. Het geringe gewicht (480 kg/m3), ook gunstig voor aardbevingsgebie- den, maakt een korte bouwtijd mogelijk. Andere kruislaaghoutsoorten zijn grenen, lariks en radiatapine. In Noord-Amerika zijn de gebruikelijke soorten douglas en spruce-pine-fir. Ook is er verschil in overige toegepaste houtproducten. In Noord-Ame- rika benut men naast kruislaaghout tevens deuvellaaghout (dowel-laminated timber, DLT) en nagellaaghout (nail-laminated timber, NLT), waarbij gelamineerde planken met loofhoutdeuvels respectievelijk nagels of schroeven aan elkaar worden bevestigd. Een bijzondere variant is kruislaagtulpen- boomhout, zoals toegepast bij het hoogste houten gebouw ter wereld (Mjøstårnet in Brumunddal). Dit hout is driemaal sterker dan naaldhout, heeft een 8% hogere stijfheid dan naaldhoutsterkteklasse C24 (vergelijk- baar met loofhoutsterkteklasse D35), een 47% hogere buigsterkte en een circa 72% betere rolschuifsterkte. Overige houtconstructies Daarnaast zijn er: • Parallal-strand lumber (PSL of Parallam); kolommen en liggers van aan elkaar gelijmde douglas of southern yellowpine fineren. • Laminated-strand lumber (LSL); ongeveer als PSL, maar in plaats van fineren worden spaanders verlijmd. Constructief iets minder sterk. • Structural Insulated Panel (SIP); isolerende schuimkern tussen twee OSB-lagen. • BauBuche; Europees product van gelami- neerd fineerbeuken. Het zijn alle houtsoorten/-producten van meestal naaldbomen die royaal op het noor- delijk halfrond groeien. Ze zijn dus redelijk lo- kaal: dat is een milieupluspunt. De duurdere loofhoutsoorten met hun grandioze tekening of zware eigenschappen zijn voor meestal esthetische of waterbouwkundige doelein- den. Ze kunnen echter evengoed dienen in kruislaaghout. Er zijn onderzoeken en experi- menten uitgevoerd met loofhoutsoorten als beuken, berken, populieren, iroko, Maleisisch sesenduk en Amerikaans tulpenboomhout. BRAND EN GELUID Afhankelijk van de plaatdikte en opbouw (overdimensionering) is een brandwerendheid van 30, 60, 90 of 120minuten haalbaar. Extra maatregelen zijn sprinkleren en/of de hout- vlakken met gipsplaat bedekken. De laatste maatregel frustreert wel de esthetische en gezondheidsbeleving. De geluidswering is te verbeteren door de wanden af te gipsen. Onderling zijn de bouwdelen geluidsmatig te ontkoppelen met behulp van vilt of kunststof. De vloeren zijn te voorzien van een beton- laagje of zwevende vloer of aan de onderzijde van een verlaagd plafond. Ribpaneelvloeren zijn te vullen met bijvoorbeeld zand. Geluidsisolatie is een hele uitdaging. Zo is bij Stories in Amsterdam druk akoestisch geëx- perimenteerd met de vloeren. Er kon 10 cm dik kalksplit op de 16 cm dikke kruislaaghout- -vloeren worden aangebracht voor afdoende contact- en luchtgeluiddemping. Maar het split was onmogelijk naar 40 meter hoogte te pompen. Daarom is schuimbeton plus een akoestisch membraan toegepast: 6 dB beter dan het Bouwbesluit vereist. KOSTEN Vooralsnog is hout(hoog)bouw ongeveer 10% duurder, al zijn er onderzoeken die dat lager stellen of weerspreken. Onderzoek in Zweden, Noorwegen en Engeland geeft aan dat houthoogbouw vergeleken bij traditio- nele hoogbouw 16%minder kost, 20% sneller te bouwen is, 40%minder afval veroorzaakt en onder werknemers 50%minder ziektever- zuim geeft. Alleen al op ziektekosten is dus véél te verdienen. Twee factoren zullen de prijs aanzienlijk omlaag brengen: een forse groei in houtbouw en de invoering van de CO 2 -belasting op mate- rialen. Hieraan zijn drie belangrijke vuistregels toe te voegen, die de kosten extra verlagen: 1. Begin in hout, eindig in hout. Tussentijds overspringen naar hout geeft kostbare problemen met de aansluitingen. 2. Betrek houtbouw er vanaf de eerste besprekingen bij. In een later stadium laat men het vaak vallen doordat het zo’n andere manier van bouwen is. 3. Werk samen met een houtconstructeur, dé expert ter zake. Meer weten? Kijk op www.houtnatuurlijkvannu.nl.  SAWA in Rotterdam (50 meter; Mei architects and planners Rotterdam) is een weelderige groencascade, nog voor gereedkoming in 2023 met de ARC20 Innovation Award bekroond. Beeld: Mei architects and planners & WAX.  Bouwen met kruislaag hout. Foto: HAUT, Amsterdam, J.P. van Eesteren B.V.  Foto: Acton Ostry Architects.