PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND 18 Arbocatalogus kwartsstof installatie- en isolatiebranche Kwartsstof Kwarts (ook wel siliciumdioxide (SiO2) genoemd) is een mineraal dat in grote hoeveelheden voorkomt in allerlei zand en gesteenten. Kwarts is daarom bijna altijd aanwezig in ‘steenachtige’ bouwmaterialen als baksteen, beton, cellenbeton, kalkzandsteen en keramische tegels. In gips(platen) zit geen kwarts. In vaste, gebonden vorm is kwarts ongevaarlijk voor de gezondheid. Bij het bewerken van kwartshoudende materialen, zoals boren, zagen of slijpen, komt echter fijn (respirabel) kwartsstof vrij. Ook kan het opnieuw in de lucht terechtkomen bij opruimwerkzaamheden, zoals droog vegen. Bedenk dat de ‘zichtbaarheid’ van stofwolken geen maatstaf is voor de schadelijkheid ervan. Met name de blootstelling aan zeer fijne, nauwelijks zichtbare deeltjes (respirabel) die daadwerkelijk uit kwarts bestaan moet worden voorkomen. Deze deeltjes dringen gemakkelijker door filters heen en komen diep in de longen. Eenmaal in de longblaasjes aangekomen, kunnen ze niet meer worden ‘uitgehoest’. Hierdoor kan kwartsstof (op lange termijn) leiden tot het ontstaan van silicose (‘mijnwerkerslong’) en kanker. Kwartsstof is na asbest het grootste gezondheidsrisico voor werknemers in de bouw. WETTELIJKE GRENSWAARDE De wettelijke grenswaarde voor kwartsstof is 0,075 mg/m³ bij een achturige werkdag. Dat betekent dat je niet meer dan acht uur per dag aan deze concentratie kwartsstof mag worden blootgesteld. Die grenswaarde staat in de bijlage XIII van de Arbeidsomstandighedenregeling. Deze bijlage hoort bij de artikelen 4.19, eerste lid, en 4.20, eerste lid van de regeling. De hoeveelheid kwarts verschilt per soort (natuur)steen of samengesteld bouwmateriaal. Voorbeelden van materialen met een (redelijk) hoog kwartsgehalte zijn zandsteen (50-90%), kalkzandsteen (30-83%), cellenbeton (12-44%) , betonsteen (23-40%), keramische tegels (15-28%) en baksteen (10 – 25%). In de installatie- en isolatiebranche hebben vakmensen regelmatig te maken met vrijkomend kwartsstof. Dat komt vrij bij het bewerken van kwartshoudende (bouw)materialen, zoals beton, kalkzandsteen, baksteen en tegels. In april 2024 verscheen een nieuwe Arbocatalogus ‘Kwartsstof in de technische installatiebranche’, die ook van toepassing is op de technische isolatiebranche. De herziene Arbocatalogus is op een aantal plekken gewijzigd. TEKST: ING. FRANK DE GROOT Binnen de installatiebranche kunnen medewerkers, maar ook andere aanwezigen, tijdens het bewerken van kwartshoudende (bouw)materialen worden blootgesteld aan respirabel (inadembaar) kwartsstof. Dit kan leiden tot silicose (stoflongen) of zelfs tot longkanker. Het is daarom belangrijk om blootstelling aan kwartsstof te voorkomen, waardoor voorzorgsmaatregelen van groot belang zijn. Deze en vele andere nuttige maatregelen vind je terug in de herziene Arbocatalogus kwartsstof. De nieuwe Arbocatalogus is op een aantal plekken gewijzigd. Zo is de arbeidshygiënische strategie (STOP-strategie) beter en gedetailleerder uitgewerkt. Verder is de registratie van de werknemer duidelijker gemaakt en is de rol van de opdrachtgever duidelijker omlijnd. Daarnaast zijn bestaande maatregelen aangevuld en aangepast, waaronder het toepassen van ventilatie in binnenruimtes en de voorlichting van werknemers voor het werken met kwartsstof. Doordat er een wettelijke grenswaarde voor kwartsstof wordt gesteld in de Arbeidsomstandighedenregeling (zie kadertekst ‘Kwartsstof’) is stofvrij werken niet vrijblijvend. De Nederlandse Arbeidsinspectie houdt onder andere toezicht op stofvrij werken. De inhoud van de Arbocatalogus is getoetst door de Nederlandse Arbeidsinspectie. WIE IS VERANTWOORDELIJK? De opdrachtgever moet ervoor zorgen dat de keuzes in de initiatief- en ontwerpfase ertoe leiden dat werkzaamheden met respirabel kwartsstof veilig en gezond kunnen worden uitgevoerd. Ook moet de opdrachtgever in de aanbestedingsfase informatie geven over de omstandigheden op de werklocatie. De opdrachtnemer (aannemer) is vanuit de Arbowet verantwoordelijk voor zijn uitvoerende medewerkers. Maar op de bouwplaats werkt een installatiebedrijf meestal samen met andere opdrachtnemers. Dan is coördinatie noodzakelijk en wordt in veel gevallen een project-RI&E of een V&G-plan opgesteld. In een project-RI&E beschrijft de opdrachtgever hoe de hoofd- en onderaannemer(s) samenwerken en welke veiligheidsmaatregelen zij treffen om de veiligheid van de werknemers te waarborgen. In de project-RI&E moet onder andere aandacht worden gegeven aan stofvrij werken. Denk aan toe te passen technieken, organisatorische maatregelen en de wijze van toezicht. STOP-STRATEGIE De STOP-strategie is een verplichting en komt voort uit de arbeidshygiënische strategie die wordt genoemd in de Arbowet. Om maatregelen te nemen start je bij stap 1. Als substitutie niet mogelijk is, ga je op zoek naar technische maatregelen (stap 2), organisatorische maatregelen (stap 3), enzovoort. • Substitutie: vervangen van een gevaarlijke stof door een niet of minder gevaarlijk stof. • Technische maatregelen: technische maatregelen die helpen om blootstelling te voorkomen. • Organisatorische maatregelen: werkafspraken die helpen om blootstelling te voorkomen en minder medewerkers worden blootgesteld. • Persoonlijke beschermingsmiddelen. Substitutie De architect kan al in zijn ontwerp het ontstaan en verspreiden van kwartsstof beperken. Dat kan door te kiezen voor een andere constructie, of het toepassen van alternatieve materialen. Denk aan gipsblokken in plaats van cellenbeton en kwartsvrije in plaats van kwartshoudende natuursteen. Technische maatregelen Bij de bouwkundige uitwerking van het ontwerp moet ook rekening worden gehouden met arbeidsrisico’s, zoals blootstelling aan kwartsstof. Hierbij komen aan de orde: • Het mogelijke voorschrijven van andere werkmethoden. Denk aan blokken laten knippen in plaats van zagen en steen nat boren/zagen. • Voorkomen van het verspreiden van kwartsstof door het van tevoren aan laten brengen van sparingen. • Het gebruik van andere bevestigingsmiddelen uit de installatietechniek voor het inhangen van kabels, buizen of leidingen (bijvoorbeeld door middel van schieten of lijmen in plaats van boren). Organisatorische maatregelen en PBM Het zal regelmatig gebeuren dat op de projectlocatie andere bedrijven actief zijn die werkzaamheden uitvoeren waarbij kwartsstof vrijkomt. Daarop moet door alle betrokkenen worden geanticipeerd door: • Afspraken te maken over de planning van de verschillende werkzaamheden en wie er verantwoordelijk is voor het weer stofvrij opleveren van de projectlocatie (voor zover mogelijk). Gebruik altijd stofafzuiging. Foto: Makita.
RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=