PLATFORM VOOR HEEL BOUWEND NEDERLAND 14 Biofilisch en biobased bouwen met hout “Onze oorsprong is te vinden in de natuur. Maar sinds een paar honderd jaar leven wij steeds meer in een kunstmatige omgeving die we gedreven door kosten en efficiëntie creëren. Hierdoor drijven we steeds verder van onze natuurlijke aard af. Biofilische of biophilic architectuur brengt elementen van de natuurlijke wereld terug in onze directe leefomgeving. Bouwen met hout is daar een belangrijk onderdeel van”, zegt ir. Daan Bruggink. Hij richtte in 2007 ORGA architect op. BouwTotaal sprak met hem: wat is de kracht van houtbouw? TEKST: ING. FRANK DE GROOT “Onderzoek heeft aangetoond dat mensen zich prettig voelen in een natuurlijke omgeving. Dat kan in een bos zijn, maar ook in een goed ontworpen gebouw. In zorginstellingen is aangetoond dat uitzicht op groen en een natuurlijk vormgegeven interieur het herstel bevordert, waardoor mensen eerder weer naar huis kunnen”, zegt Daan Bruggink, die ook veel gevraagd wordt als spreker op de meeste uiteenlopende bijeenkomsten en al diverse erkenningen en awards heeft gekregen. Voor hem is het logisch dat we natuurlijk ontwerpen en bouwen. “Ik hoor dan vaak zeggen: ja, maar dat is duurder. Maar feit is bijvoorbeeld dat bij een bedrijf 90% van de kosten naar personeel gaan. Als dat personeel in een fijne werkomgeving 10 procent De biofilische school ‘De Verwondering’ in Almere. Foto: Rubenvisser.com. beter presteert, dan zijn die meerkosten snel terugverdiend. Hetzelfde geldt in de zorg, als patiënten eerder naar huis kunnen. Ook is er minder ziekteverzuim en leerlingen halen ook hogere prestaties op scholen.” BIOFILISCH ONTWERPEN “In een biofilische omgeving wordt de natuurlijke intuïtie van mensen geactiveerd”, legt de architect uit. “Mensen worden alerter, zijn meer op hun gemak, ervaren minder stress en functioneren beter. Werknemers presteren beter, er is minder ziekteverzuim, mensen hebben minder last van ADHD, de hartslag daalt, leerlingen leren sneller en patiënten zijn eerder hersteld. Zonder het te kunnen beredeneren, voelt een biophilic omgeving direct beter aan, simpelweg omdat ieder mens gecodeerd is om in een meer natuurlijke omgeving te functioneren. Leuk voorbeeld: in de VS hebben ze bij een call center een keer alle bureaus een kwart slag gedraaid, zodat iedereen naar buiten kon kijken. De productie steeg daarna met 30%!” Bij ieder project zoekt het team van architecten bij ORGA naar zoveel mogelijk synergie tussen de architectuur, de mensen en de natuur. Daan hierover: “We onderscheiden daarbij vier hoofdaandachtspunten: natuurlijke vormen, biobased bouwen, biomimicry en biofilisch ontwerpen. Een leuk voorbeeld van onbewust verlangen naar natuurlijke vormen is een oude, uitgesleten stenen trap. Dat vinden we prachtig, maar in een nieuw gebouw moeten de treden recht zijn. Hetzelfde geldt voor een oude verweerde muur.” Binnen de ontwerpen van ORGA zijn de directe en indirecte ervaringen van natuur van groot belang: “Bij directe ervaring moet je denken aan daglicht, natuurlijke frisse lucht en bijvoorbeeld binnenbeplanting. Een indirecte ervaring is het fraaie natuurlijke patroon in bijvoorbeeld houten wanden, plafonds, constructies en tafels. Maar ook een beter binnenklimaat door gebruik van ademende biobased materialen en een goede akoestiek. Ook uitzicht op natuur speelt een rol. Formeel worden er zelfs vijftien invloedsfactoren benoemd, zoals geur, kleurgebruik, geluiden van stromend water en vogels, enzovoort.” HOUTBOUW Het bouwen in hout is voor Daan het logische gevolg van biofilisch ontwerpen: “Zeker nu het fossiele tijdperk zijn einde nadert is gebruik van biobased materialen een must. Alleen deze materialen zijn immers vanuit het oogpunt van een circulaire economie daadwerkelijk circulair. Op planten gebaseerde materialen groeien op natuurlijke wijze, nemen CO2 op, worden toegepast in een bouwwerk en kunnen na de levensduur van het gebouw weer worden opgenomen in de natuur. En ondertussen groeien ze terug. Dat is de architectuur van de toekomst.” Hij vervolgt: “Biobased materialen zijn gebaseerd op miljoenen jaren van productontwikkeling. Geen enkel technisch of chemisch bouwmateriaal is zodanig getest en doorontwikkeld als bijvoorbeeld hout, vlas of hennep. Wij benutten deze optimale eigenschappen niet alleen door er gebouwen mee te ontwerpen, maar ook door een wijder gebruik in de Nederlandse bouw te bepleiten en aan te jagen. Bouwen met hout dus en isoleren met vlaswol of hennep. Maar ook strobouw, binnen een draagconstructie van hout of een afwerking van leemstuc.” Volgens Daan kunnen we zeker vijf tot zeven verdiepingen hoog bouwen met hout. “Daarboven moet je kiezen voor hybride vormen, zoals een combinatie van hout met beton en staal. Maar liever nog zie ik een hybride vorm met CLT (kruislaaghout, red.), gelamineerde liggers en houtskeletbouw.” DUURZAAM HOUT Het gebruikte hout komt uit duurzaam beheerde bossen uit Duitsland, Oostenrijk of Scandinavië: “Ik ben geen groot voorstander van tropisch hardhout uit duurzaam beheerde bossen, omdat de transportafstand zo groot is. Wel is het zo dat we door afname van gecertificeerd tropisch hardhout het duurzaam beheerde tropische oerwoud kunnen uitbreiden, maar materialen uit de lokale omgeving blijft altijd logischer. Soms is de keuze best lastig, zoals bij western red cedar uit Canada. Dat gaat in een container op een schip. Als dat hout twee keer zo lang meegaat als hout dat per vrachtwagen uit Duitsland komt, dan kan het rekensommetje wel eens in het voordeel van western red cedar uitvallen.” Daan noemt een ander dilemma dat ecologisch bouwen met zich mee kan brengen: “Ik gaf een keer het advies om Accoya-hout als kozijnen te gebruiken. Dat is zachthout dat in Nederland door middel van een gepatenWinst in biobased prijsvraag Rijksbouwmeester De Rijksbouwmeester en de gemeente Oirschot schreven een prijsvraag uit voor ‘Een nieuwe bouwcultuur’ in Oirschot, bedoeld om het biobased en natuurinclusief bouwen te stimuleren. ORGA diende in oktober 2022 samen met een divers team het winnende plan in, waarbij men liet zien hoe deze nieuwe bouwcultuur voor 95% biobased kan zijn. Het plan voor een biobased woonwijk legt focust op een regeneratief economisch model met oplossingen voor klimaatproblemen rond stikstof en CO2. Het plan stelt boeren een transitie voor naar het telen van vezelgewassen voor gebruik in de bouw en biedt hen zo realistische nieuwe perspectieven. ORGA heeft dit model samen met De Urbanisten en Copijn concreet uitgewerkt in een stedenbouwkundig plan voor de gemeente Oirschot. Daarbij werd de architect ondersteund door LoD architecten, AM, Alba Concepts, De Natuurverdubbelaars, Atelier Veldwerk en Beyond Now. BOUWGEWASSEN Bouwgewassen zijn onmisbaar om te voldoen aan de grote vraag naar biobased materialen in een duurzaam Nederland. Houtbouw, natuurlijke materialen en biobased architectuur vonden al geleidelijk aan ingang in de Nederlandse bouwwereld, maar de laatste jaren lijkt er een versnelling en schaalvergroting plaats te vinden, aangewakkerd door de klimaatverandering. Wonen en bouwen in nauwe band met de natuur. Enkele van de woning typologieën uit het plan ‘Een Nieuwe Oogst’. Illustratie: ORGA architect.
RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=