BouwTotaal 12 - 2020

33 NUMMER 12 / DECEMBER 2020 ENERGIETRANSITIE Warmtemotor versnelt transitie naar aardgasvrij TEKST: GERT JAN KLEEFMANN, LEENE COMMUNICATIE De lokale en landelijke doelstellingen voor een klimaatneutrale gebouwde omgeving betekenen dat er in verschillende gemeenten hard gewerkt wordt aan de overgang naar aardgasvrije warmte. “In Amsterdam ligt er een ongekend grote opgave”, zegt Frank van der Veek, beleidsadviseur energietransitie en duurzaamheid bij de Amsterdamse Fede- ratie vanWoningcorporaties (AFWC). “De woningcorporaties in de hoofdstad hebben in totaal zo’n 185.000 woningen. Op dit mo- ment zijn er zo’n 15.000 volledig aardgasvrij. Dan hebben we dus twintig jaar de tijd voor de verduurzaming van 170.000 woningen. Dat komt neer op zo’n 8.500 woningen per jaar.” EFFICIËNT ORGANISEREN Twee jaar geleden startte de Amsterdamse Warmtemotor. Daarin werken de woningcor- poraties samen met Vattenfall, Westpoort Warmte – een joint venture van Vattenfall en het Amsterdamse Afval Energiebedrijf (AEB) – en de gemeente aan de versnelling van de lokale warmtetransitie. “Het was duidelijk dat we in het tempo waarin we bezig waren, de doelen nooit zouden halen”, blikt Van der Veek terug. “Niet in de laatste plaats omdat een corporatie voor elk project telkens weer dezelfde soort onderhandelingsgesprekken voerde. Dat is gewoon niet efficiënt. Door het anders te organiseren en als corporaties met de warmtebedrijven samen te werken moest de transitie sneller kunnen, was het idee. Bovendien zou de samenwerking ook schaalvoordelen en kostenbesparingen opleveren.” De gemeente is een belangrijke schakel in de samenwerking, vertelt Jannis van Zanten van Vattenfall. “De gemeente heeft natuurlijk een groot belang bij het versnellen van het aardgasvrij maken van de Amsterdamse woningen en speelt in de communicatie naar alle bewoners een cruciale rol. Bovendien heeft Amsterdam inmiddels de Transitievisie Warmte opgesteld, met daarin nogmaals de ambitie om in 2040 aardgasvrij te zijn. In on- geveer de helft van de stad ziet de gemeente stadswarmte daarvoor als de preferente techniek.” SPELREGELS “Inmiddels werken de partijen in de Warm- temotor toe naar een raamovereenkomst”, vertelt Remco Bal van Vattenfall. “Met de raamovereenkomst leggen we eigenlijk de spelregels vast van de manier waarop we de opgave gezamenlijk aanpakken. Vervolgens kunnen we per buurt – elke buurt is nu een- maal weer net even anders – nog inspelen op de specifieke situatie. Maar we hoeven niet telkens het wiel opnieuw uit te vinden.” Eén van de afspraken in de Amsterdamse Warmtemotor is dat het energiebedrijf het ondergrondse deel van de werkzaamheden voor de rekening neemt, tot aan de gevel. De corporaties zorgen voor het inpandige gedeelte. Van der Veek licht toe: “Wij kennen onze woningen het beste en zijn gewend om er te werken. Daar komt bij: wanneer wij een deel van de werkzaamhe- den oppakken, levert dat ook weer kosten - besparingen op.” SINGLE ISSUE AANPAK Het idee van de Amsterdamse Warmtemotor is om gebiedsgericht te werken en niet keer op keer aparte stukjes straat aan te sluiten. Eén manier om dat te organiseren, is om te werken met een zogeheten single issue orga- nisatie. Bal: “Als je kijkt naar de ondergrond, dan zitten de partijen die daar bezig zijn elkaar soms in de weg, en planningen zijn niet altijd optimaal op elkaar afgestemd. Wanneer je al die werkzaamheden in handen legt van één organisatie, kan dat soepeler verlopen tegen lagere kosten en met minder overlast. Als het warmtenet erin gaat, kun je tegelijker - tijd het riool vervangen, het elektriciteitsnet verzwaren, en de straten opnieuw inrichten en klimaatadaptief maken. En de kosten van het open maken van de grond en het proces verdeel je over de verschillende partijen die in de ondergrond aan de slag zijn.” Een single issue aanpak zou ook op de woning zelf los kunnen worden gelaten: alles wat er in de woning moet gebeuren, ligt dan in handen van één organisatie. De organisatie verzorgt het contact en communicatie met de bewoners, plant het werk en voert het uit. “Met een single issue organisatie voor de ondergrond en voor het werk in de woning, lopen we eigenlijk een beetje vooruit op de oplossing”, zegt Van Zanten. “Het is allereerst van belang te weten in welke wijken we de komende vijf jaar gebiedsgericht aan de slag gaan. Daarna is het zaak om in kaart te brengen wat er allemaal in de grond ligt, en samen met alle partijen die in de ondergrond werken te inventariseren wat er allemaal moet gebeuren. Vervolgens is de vraag of je de uitvoering van de verschillende werk- zaamheden wellicht kunt combineren.” NIEUWBOUWSITUATIE CREËREN “Het meest verregaande scenario van een single issue aanpak is dat je in een heel kort tijdsbestek, zoals één of twee weken, 24 uur per dag aan de slag gaat en alles wat er moet gebeuren heel efficiënt aanpakt”, vertelt Van Zanten. “Mogelijk kunnen we de bewoners dan onderbrengen in een hotel. En wanneer zij weg zijn, komt er een ploeg een buurt bin - nen die alle oude infrastructuur verwijdert. Dan creëer je in feite een nieuwbouwsituatie en vervolgens bouw je het hele netwerk opnieuw op. Dan is ondergronds alles voor de komende twintig jaar op orde en is de buurt ook bovengronds opgeknapt.” Een single issue aanpak is een ontzettend complex proces. Van Zanten: “Het vraagt heel veel voorbereiding van alle organisaties die nu gewend zijn dingen één voor één aan te pakken. Maar de eerste sommetjes laten zien dat het behoorlijk voordelig kan zijn qua kosten. Duidelijk is dat het het meeste geld kost wanneer we allemaal alleen gaan werken. Bovendien worden bewoners er niet blij van om elk jaar opnieuw enige tijd in een zandbak rond te lopen. De wijk moet centraal staan, en niet de afzonderlijke organisaties.”  Werkzaamheden Vattenfall Heat Nederland. Foto: Jorrit Lousberg.  South Connection. Foto: Hans Peter van Veldhoven voor Vattenfall. In de Amsterdamse Warmtemotor werken woningcorporaties, energiebedrijven en de gemeente samen aan een aardgasvrije gebouwde omgeving in de hoofdstad. Eén van de vernieuwende initiatieven is een single issue aanpak van woningen en wijken.  Foto: Vattenfall Heat Nederland.